Giáo Phận Bắc Ninh

Nhà thờ Giáo Xứ Ngô Khê

 

Lược sử Giáo xứ Ngô Khê I. Ðịa thế  Làng Ngô Khê thuộc Tổng Phong Quang, Huyện Yên Phong, Tỉnh Bắc Ninh (nay gọi là Hà Bắc). Theo đường chim bay làng Ngô Khê cách tỉnh Bắc Ninh 2 Km. Nhưng theo đường bộ thì vào khoảng 5 Km, băng qua Dương Ú (Ðống Cao) và Phố Ó. Làng rộng khoảng 10 mẫu ta (36,000m2) và được bao quanh bằng con đê ba mặt giáp ranh các làng bạn : - Bắc giáp làng Châm Khê (Bùi ) bên kia sông Ngũ Huyện Khê. - Ðông giáp làng Ðào Thôn bên kia sông Ngũ Huyện Khê. - Nam giáp làng Dương Ú (Ðống Cao) và Hạ Giang (Cống Rừng) bên kia sông Ngũ Huyện Khê. - Tây là cánh đồng Mùa và Chiêm, chạy dài giáp tới làng Ðông Yên. Sông Ngũ Huyện Khê bắt nguồn từ ao Cả Vực - Ðê Phúc Yên và đổ ra sông Cầu ở làng Ðặng Xá. Hình thể làng giống hình bầu dục, được bao quanh bằng lũy tre xanh và một hàng ao hồ bên ngoài lũy tre xanh. Làng có ba con lộ chính là đường Vườn Dội, đường Vườn Ngoài và đường Ðỗi Ðình. Một giếng nước chung cho cả làng dùng được đào sát đường Ðỗi Ðình. Năm 1953 một giếng nước mới đuợc đào ngay cổng Ðỗi Ðình, nhưng dân chúng vẫn ưa nước giếng cũ. Nước ngon ngọt, trong lành và mọi ngưòi có thể đi xuống tới mặt giếng để kín nước, không phải dùng giây kéo thùng. Bãi ruộng sau nhà Quan Cư là ruộng Chùa (Quan Gọi). Các đường đi trong làng được tổ chức khang trang, sạch sẽ và gọn gàng cho cả hai xóm : xóm Ngõ Cả (ông Cả) và xóm Ngõ Lẻ (ông Lẻ). Ngô Khê đã được hình thành từ lâu (1800?), nhưng không có bút tích để lại nên không ai rõ làng do những cụ tổ nào. Một điều chắc chắn là lúc đầu làng rất nhỏ, qui tụ dăm gia đình thuộc 4 họ Nguyễn, Ngô, Vũ và Ðào tới lập nghiệp. Sau này dân cư trở nên đông đảo nên nhà cầm quyền địa phương mới đặt thành làng. So với các làng lân cận, Ngô Khê chỉ là một thôn nhỏ. Ngô Khô đã bị giặc Cờ Ðen Lưu Vĩnh Phúc đã đến cướp phá thời Pháp thuộc. II. Danh xưng Theo truyền khẩu, có một cây Ngô Ðồng mọc gần bờ sông Ngũ Huyện Khê, nên dân làng lấy chữ NGÔ cho nửa tên đầu. Ngũ Huyện Khê là con sông nhỏ chảy qua năm huyện, đổ ra cửa sông Cầu. Sông cạn về mùa đông nên nửa phần thứ hai được gọi là KHÊ. Nhà chức trách ghép hai chữ lại thành NGÔ KHÊ thay vì Ngũ Khê. Bởi ngũ đã là tên của sông rồi. III. Dân số Tính đến năm 1954, nhân số nam phụ lão ấu tại Ngô Khê vào khoảng 700 nhân danh. Bốn mươi bốn năm sau (1998) dân số đã gia tăng, nhưng vì thời thế 1954 và 1975, dân di chuyển rải rắc nhiều nơi tại Bắc Nam trung và hải ngoại, nên không có được con số chính xác. Dân số phỏng đoán hiện nay là : Tại Ngô Khê khoảng 600 nhân danh. Tại Lạc Lâm, Lâm Ðồng khoảng 300 nhân danh. Tại Kênh 3 Cái Sắn, Kiên Giang khoảng 300 nhân danh. Tại Hố Nai, Ðồng Nai - Thành Phố Hồ Chí Minh - Bảo Lộc, Long Khánh - Kontum - Ban Mê Thuột - Vũng Tầu - Cần Thơ - Sóc trăng khoảng 200. Tổng cộng khoảng 1500 nhân danh. IV. Nghề Nghiệp Nông nghiệp là sinh kế chính của dân làng. Mỗi gia đình đều có những thửa ruộng lớn (3600m2) hoặc nhỏ  (36m2) để cầy cấy. Họ Nguyễn đông nhất nên chiếm đa số ruộng và khá giả hơn các họ khác. Hiện nay vì nhu cầu, dân làng đã phát triển nhiều tiểu công nghệ khác như làm nón, làm giấy, đan chài lưới, kết lăng, chặng, câu, hải sản, thợ mộc, thợ nề, gò vá thúng, nồi soong. Tại kênh 3 Cái Sắn, Kiên Giang, ngoài nông nghiệp, dân chúng gia tăng nuôi gia súc, nuôi cá, trồng trọt và buôn bán vật liệu xây cất. Tại Lạc lâm, dân chúng chuyên trồng các loại rau bốn mùa. Tại Long Khánh và Ban Mê Thuột chuyên trồng cà phê, hột điều, hồ tiêu, ớt, đậu và các cây ăn trái như chuối, đu đủ, chôm chôm. Tại Bảo Lộc dân chuyên trồng các loại trà. Thiểu số là tiểu thương như cắt kính, bán buôn vật liệu xây cất, giáo chức, y tá, tài xế, công chức, bộ đội. Theo truyền thống, hằng năm vào ngày 15 tháng giêng âm lịch có đại hội toàn dân. Ðại hội sẽ lập sổ nhân danh, phân loại các giới phụ lão, quan viên, thanh niên : - Từ 70 trở lên là thượng thọ. - Từ 60 đến 70 là hạng lão. - Từ 45 đến 60 là quan viên. - Từ 44 trở xuống là tráng đinh lo phục vụ và tạp dịch. - Tuổi 18 được chính thức ghi danh vào làng là bạch đinh. - Từ 50 tuổi sấp lên được miễn tạp dịch, nghĩa là được miễn đi phu và được ngồi mâm cao ở nơi đình chung. Ðại hội kết thúc với sổ nhân danh chi tiết và đầy đủ. Sau đó có cuộc liên hoan. Thắc mắc đuợc giải đáp, oan ức được phân tỏ và mọi người ra về trong yêu thương và đoàn kết. V. Văn Hóa Khi làng mới được hình thành, rất ít người được đi học. Sau vì sự giao dịch với các làng bạn, các nhà khá giả mời thầy đồ về dậy chữ nho cho con cháu. Thấy việc học là quan trọng cho tương lai nên trai tráng trong làng bắt đầu xin ghi danh học. Phòng ốc chưa có nên học trò phải ngồi đất, lúc viết phải nằm dài ra. Thầy ngồi trên phản ra lệnh bằng chiếc roi mây. Trò làm biếng và ngỗ nghịch phải nằm sấp và bị phạt bằng những lằn roi mây trên mông và khoanh vòng tròn quanh sườn để làm gương. Khoảng năm 1950, làng Ngô Khê dùng quan cư làm địa sở cho trường tiểu học. Các làng lân cận phải gởi con sang tu học. VI. Tôn Giáo Khi mới thành lập dân làng Ngô Khê theo đạo ông bà một hợp thể của Khổng Lão Nho và Phật. Một ngôi chùa và đình đã được xây cất bên ngoài làng trên đường Ðỗi Ðình. Di tích ngày nay còn lại là bãi Chùa. Sau khi gia nhập đạo công giáo (1894) đời đức cha Khâm, dân làng đã trục xuất sư tăng và phá hủy ngôi chùa. Truyền khẩu cho hay rằng ban đêm sau khi phá Chùa, có một luồng sáng to như cái thúng từ đất bãi chùa bay lơ lửng trên không. Các cụ, các ông và trai tráng trong làng ra ngó và hò hét đuổi đi. Nhưng không ai dám lại gần vì sợ. Sau một thời gian, cục sáng này bay đi và biến mất vào không gian. Có lẽ đây là sự vĩnh biệt của thần làng. Câu chuyện này chính tôi được nghe cụ Ngô văn Thức kể tại San Francisco vào năm 1978. Cả làng tòng giáo là một biến cố lớn và đáng nhớ trong lịch sử làng Ngô Khê. Biến cố này cần được ghi lại để hậu sinh rõ nguồn gốc. Ðức tin công giáo đã biến Ðỗi dân làng : hết dị đoan, biết đọc và viết, đỗ đạt, làm quan. Biến cố quan trọng Cụ cố Ngô văn Thừa cưới bà Nguyển thị Lệ, con gái cụ Tổng Cần (con bà hai) kể câu chuyện cả làng trở lại sau đây cho con trai Ngô văn Thức và được ghi lại như sau : Ông Nguyễn văn Cần làm chánh tổng Phong Quang. Ông Tổng Cần rất giầu có. Hầu hết ruộng tại Ngô Khê đều là sở hữu của ông. Ông được dân các làng chung quanh kính sợ và nể phục. Ði đâu ông cũng đều cưỡi ngựa và có hai cận vệ theo hầu. Một mang gươm để bảo vệ sinh mạng. Một mang theo điếu cháp phục vụ nhu cầu của ông. Chiều chiều gío mát ông cưỡi ngựa đi vòng quanh đê giải nồng. Muốn ăn thịt heo hay chó, ông chỉ vào bất cứ ai đi qua lại bên kia bờ đê và truyền mang thực phẩm đến nhà ông. Có thể ông là một trong các “cường hào ác bá” và “coi trời bằng vung” rất phổ thông của các quan Tổng, Huyện và Tuần phủ thời đó. Dân trong tổng ai cũng sợ oai và không dám cưỡng ý ông. Ðược quan huyện nể nang và thưong yêu nên bao nhiêu ruộng tốt quanh vùng đều do ông làm chủ. Xóm Ông Lẻ (khi chưa thành làng) là ruộng của ông. Ông sống rất xa hoa, ngày nào cũng phải có thịt heo hay chó. Trong nhà kẻ ăn người ở tới lui tấp nập như hội hè hằng ngày. Người hầu tuy đông, nhưng hết thẩy chỉ làm chiếu lệ và cẩu thả. Họ ăn nhiều nhưng làm chẳng bao nhiêu. Thóc lúa họ để vung vãi ngoài cổng. Cơm đổ trắng xóa ở cầu ao. Cuộc đời vàng son, xa xỉ và coi trời bằng vung của ông Tổng Cần chấm dứt khi ông bị quan Tuần phủ Bắc Ninh bắt giam để điều tra. Ông bị cáo là đã ăn chặn thuế đinh điền của dân. Ông đã không nộp thuế cho quan huyện, lại còn vu cáo là những chủ ruộng chưa chịu đóng thuế. Sau khi điều tra hư thực, ông Tổng Cần bị quan tuần phủ kết án đầy đi Côn Sơn. Bị tịch thu hết ruộng nương và tài sản để hoàn trả phần thuế thiếu hụt. Ðang khi bị giam ở Bắc Ninh (cổ đeo gông), ông Tổng Cần xin gặp Ðức cha Khâm (người Tây Ban Nha) ở tòa giám mục Bắc Ninh và xin ngài giúp thoát cảnh lưu đầy. Ðức cha Khâm ra điều kiện là ông và cả làng Ngô Khê phải tòng giáo thì đức cha sẽ can thiệp với quan chánh xứ Bắc Ninh xin ân giảm án cho. Ông Tổng Cần nhận lời nên đức cha Khâm can thiệp với công sứ Pháp. Mấy hôm sau ông Tổng Cần đuợc tha về làng nhưng vẫn phải hoàn trả đủ số thuế đinh điền của làng Ngô khê. Sau khi được tha, ông Tổng Cần lo ngay đến việc tòng giáo của dân làng. Ðức cha Khâm sai thầy giảng và bà phước về làng dậy kinh. Mỗi tối ông Tổng Cần bắt cả làng đi học kinh bổn. Ông cầm đèn gío đi từng nhà thúc giục mọi người đi học để chuẩn bị cho phép rửa tội. Ban ngày ông lo xúc tiến việc phá đình, phá chùa, xây nhà thờ, nhà khách và nhà quan cư. Dân làng sợ oai ông, nên dù chán và không thuộc kinh, nhưng vẫn phải đi học. Kinh nguyện thủa ấy rất khó nhớ. Các cha dòng Ðôminicô chuyển âm tiếng latinh ra quốc ngữ nên nhiều chữ không thể đọc nổi như: trinidadê, Phiritô Sangtô, sacramentô, yghêrixa v.v... Sau khi mãn khóa, đức cha Khâm về rửa tội cho dân làng. Nam giới lấy thánh Giuse làm bổn mạng và mừng lễ vào ngày 19 tháng 3. Nữ giới lấy bà thánh Philômena làm bổn mạng. Sau phép rửa tội, đức cha Khâm tiếp tục phái thầy gìa và bà phước về dậy giáo lý. Vì bận việc đồng áng người lớn không thể đi dự, nên chỉ có các nhi đồng đến học. Trừ những thanh niên nam nữ đã có niềm tin, còn các ông gìa bà cả vẫn ngờ vực. Một trật họ vừa đi nhà thờ làng, vừa đi cúng vái và coi bói ở các nơi khác. Bởi vậy theo đạo đã 20 đến 30 năm mà nhiều người vẫn không thuộc kinh và vẫn sang các làng bạn xin quẻ và coitướng số. Mặc dù thầy gìa và bà phước dậy “đạo cấm mê tín dị đoan”, các trẻ về nhà không dám thông đạt hay đề cập vấn đề đó với cha mẹ. Dân làng, sau 50 đến 60 tòng giáo, đức tin vẫn yếu ớt, giáo lý vẩn không tường, kinh vẫn không thuộc và thường sang các làng bên cúng vái nên không đủ sức lôi cuốn bạn hữu theo đạo. Hằng năm vào lễ thánh Giuse, làng tổ chức rước sách, kết hoa kiệu, hát lễ và đánh chén một hai ngày và mời bà con ở Ðống cao, Châm Khê, làng Bến và Hạ Giang đến tham dự, nhưng vẫn không có một ơn trở lại nào. Các thầy từ Bắc Ninh được mời về tổ chức lễ vì cả làng không ai thuộc kinh, không ai có thể hát nhạc Latinh. Mọi người yên lặng như vịt nghe sấm và ngớ ngẩn như chú chệt nghe kèn tây vậy. Cái yếu điểm và tự ti mặc cảm là cả làng không có ai có thể đọc chữ quốc ngữ thời ấy. Việc học kinh vì thế thêm khó khăn và thời gian học cần kéo dài thêm vì phải thuộc lòng. VII. Thánh Ðường Khi mới tòng gíao, dân làng dựng một thánh đường nhỏ bằng tre, lợp mái tranh ở khu đất nhà ông cố Lượng. Sau di chuyển nhà thờ ra giữa làng. Nhà thờ dài 35 thước, rộng 10 thước. Không có ghế qùy, trải chiếu mỗi khi đọc kinh hay dự lễ. Lúc đi chặng đàng thánh gía sự di chuyển trong nhà thờ thật hỗn độn. Năm 1930-1931 cha già Tân cổ động xây nhà thờ mới. Nhà thờ có nền rất cao (bằng đường đê), xây gạch và các cột đều bằng gỗ lim. Nhà thờ mới rất khang trang, thoáng khí dài 80 thước, rộng 25 thước, có hai hàng gỗ tạp và nhiều cửa sổ với chấn xong sắt cao chừng 90 phân.  Mái lợp ngói tây đỏ. Nhà thờ ở giữa làng phân biệt rõ hai xóm Cả và xóm Lẻ. Nhà cha ở đầu nhà thờ, nhà quan cư (hội quán) ở cuối. Công trình xây cất nhà thờ do cụ trùm Phúc và cụ trùm Dụng đốc công. Tháp chuông và đường kiệu chung quanh nhà thờ do cụ trùm Thiệp và cụ trùm Hưng hoàn tất. Nhà thờ có hai qủa chuông. Chuông Annam do dân họ mua sắm. Chuông tây trên tháp cao do gia đình cụ Hưng và cụ Huynh công đức năm 1952. Tên gia đình các ân nhân dâng cúng được ghi trên qủa chuông tây. Từ các làng bên ngọn tháp chuông cao ngất của nhà thờ Ngô Khê luôn được nhìn thấy. VIII.  Sinh Hoạt Tôn giáo Ngô Khê là họ lẻ của giáo xứ chính toà Bắc Ninh nên nhà thờ họ không có linh mục tháng 3 và tháng 8 hằng năm, các cha từ Bắc Ninh về mở tuần đại phúc. Tuần đại phúc kéo dài 10 ngày. Ðây là cơ hội giúp giáo dân lãnh bí tích hòa giải và sống mùa Phục Sinh. Thời gian tháng 3 và tháng 8 là hai thời kỳ dân làng rảnh rỗi lo việc thiêng liêng và đạo đức. Tháng 3 vụ lúa chiêm đang thời con gái và cũng thường là mùa chay thánh. Tháng 8 vụ lúa mùa đang có đòng và có gió mát trăng thanh. Có năm tuần đại phúc được tổ chức trước lễ thánh Giuse bổn mạng làng. Sau tuần phòng là đại lễ. Các gia đình đều chung đụng thịt heo hay thịt chó và thường có khách phương xa tới tham dự. Quang cảnh thật nhộn nhịp và tưng bừng. Các hội đoàn công giáo tiến hành như Dòng ba Ðaminh, Hội áo Ðức Mẹ Camêlô, ca đoàn Cêcilia, hội khấn Ðức Mẹ Fatima, Hội Imelda, đội kèn tây, đội trống trắc, hội dâng hoa họp nhau mừng lễ. Hội bà thánh Philômêna đông hội viên nhất nên thường mổ heo. Hội thanh niên công giáo thích ăn thịt chó. Hội thiếu nữ công giáo qui tụ tại nhà bà trương ăn mừng cho bõ những ngày dâng hoa và dâng hạt. Các linh mục đã về Ngô Khê coi họ gồm có Cha Tuần, cha Tân, cha Trung, cha Phương, cha Trang, cha Tự, cha Thái, cha Mỹ (đúc cha Lạng Sơn), cha Lô (Lorenzo Iphanho), cha Khoa, cha Quyền và cha Huyền. Ðời cha Tân là thời kỳ khó khăn nhất vì làng mới theo đạo và chính cha khởi công xây cất nhà thờ hiện nay. Cha Trang có công làm cho dân họ hiểu và sống đạo. Trong tuần đại phúc mỗi ngày cha giảng 3 bài. Lời giảng hay và thấm thía nên nhà thờ chật ních người tham dự. Sau thánh lễ mỗi ngày, cha đi thăm viếng các gia đình, khuyên bảo người nguội lạnh, an ủi kẻ nghèo khó. Nhiều người trễ nải lâu năm, bê tha, cờ bạc, rược chè đã cải tà qui chính và đi dự tuần đại phúc hằng ngày. Cha đã thành lập nhiều hội đoàn, nhất là hội Nghĩa Binh Thánh Thể. Các em nam nữ đua nhau vào hội, sốt sắng đi lễ hằng ngày và đánh thức mọi người tới dự lễ. Vừa đi các em vừa ca xướng : Nghĩa Binh Thánh Thể ta ơi ! Kìa chuông Chúa gọi, ta thôi ngủ mà Qủi ma giục xác thịt ta, Ðừng mê ngủ nữa mà ra bội tình. Quân binh ta hãy dâng mình, Cho đẹp lòng Chúa vừa lòng mẹ cha, Mau mau ta bước chân ra, Xông pha mưa rét, công ta trên trời. Khi đoàn Nghĩa Binh Thánh Thể tập họp trước cửa nhà thờ là lúc mọi người đã đến nhà thờ dự lễ và nghe giảng sốt sắng. Ðây là thời kỳ Chúa Thánh Thần đốt lửa kính mến, tăng lòng đạo đức, thay đổi lòng người và biến tín hữu Ngô Khê nên những chiến sĩ Phúc Âm. Từ thời cha Trang, các nghi lễ trong nhà thờ, các lễ bổn mạng đều do giáo dân tự đảm đang. Làng không phải mời các thầy từ Bắc Ninh về và các ông trùm họ đỡ gánh nặng tiếp đãi các thầy. Kể từ thời cha Khoa, họ Ngô Khê không thuộc xứ Bắc Ninh nữa. Việc đạo rất phồn thịnh. Mùa chay có ngắm đứng thi, có mộ thánh, có hoạt cảnh quân dữ bắt Chúa, và có táng xác Chúa. Có thể nói đây là thời kỳ trưởng thành đức tin, thời kỳ vàng son thiêng liêng đáng nhớ và chuẩn bị cho cuộc phân ly năm 1954 : Ngưòi ở lại kiên trì sống đức tin “hang toại đạo” và kẻ biệt xứ vững chí đi tung gieo tin mừng. Các linh mục và tu sĩ nguyên quán Ngô Khê Ðức tin đã bén rễ và ăn sâu vào tâm hồn các tín hữu, gia đình và dòng tộc. Ðức tin đã đến hồi khai hoa kết qủa và đưa danh làng Ngô Khê lên ngang hàng với các xứ đạo lớn và sầm uất trong giáo phận Bắc Ninh. Ðức tin đã dâng hiến những thành phần ưu tú của làng vào công việc truyền giáo của giáo phận Bắc Ninh nói riêng, của giáo hội Việt Nam và giáo hội hoàn vũ nói chung. Thời kỳ ấu trĩ, mê tín dị đoan và u minh lúc hình thành và phát triển đã biến dạng. Thời kỳ nở nhị, khai hoa và kết qủa đã rộ nở với con số 20 linh mục và 5 nữ tu. Ðây là phúc lành Chúa ban và là công ơn rất cao qúy cụ Tổng Cần lưu lại cho hậu thế. Cụ Tổng qủa là một nhà truyền giáo nhiệt tâm và thời danh vậy. Các Linh Mục 1. Linh Mục Giuse Ngô văn Yên sinh năm 1900, theo ơn gọi lúc 10 tuổi do sự bảo trợ của cha cố Joachim Phạm Khải. Năm 1919 vào chủng viện Ðạo Ngạn. Năm 1933 thụ phong linh mục tiên khởi của Ngô Khê do đức cha Chỉnh. Cha Yên đã coi xứ Dân Trù, Trung Xuân (Vĩnh Phúc Yên), Cẩm Giàng. 1954 Làm đại diện giáo phận Bắc Ninh di cư. 1958 coi xứ Tân Bắc, Hố Nai. 1963 mở trường Trung Học Quang Minh, Sài gon. 1982 tạ thế tại xứ Tử Ðình, Xóm Mới. RIP. 2. Linh mục Giuse Nguyễn văn Nghĩa sinh năm 1900.  1920 vào chủng viện Ðạo Ngạn. Lãnh chức linh mục năm 1934 đời đức cha Chỉnh và tạ thế năm 1944 tại nhà xứ Bắc Ninh. RIP. Cha Nghĩa có dưỡng tử là cha Nguyễn văn Nghi. 3. Linh Mục Giuse Nguyễn văn Quyền sinh năm 1908, theo ơn gọi do cha cố Linh hướng dẫn.  Lãnh chức linh mục năm 1939 do đức cha Minh (Hedge) giáo phận Lạng Sơn. 1954 di cư vào nam và thành lập giáo xứ tại Pleiku. Tạ thế năm 1980. RIP. 4. Linh Mục Giuse Vũ Toàn sinh năm 1911, theo ơn gọi do cha cố Linh hướng dẫn. Sang Pháp du học lúc 16 tuổi. 1935 trở về Hà Nội học tại Xuân Bích. Lãnh chức linh mục năm 1941 do đức cha Hedge (Minh) tại Lạng Sơn. Coi xứ Lạng Sơn, xứ Lộc Bình. 1954 di cư vào nam lập xứ Lạng Sơn, Xóm Mới. 1957 di dân xuống kinh 3, Cái Sắn, Kiên Giang lập xứ Lạng Sơn. Cổ vỏ ơn gọi và bảo trợ thành công với 6 linh mục, trong số này có 4 thuộc nguyên quán Ngô Khê : BìnhAn, Trình, Ðiểm và Diễm và 8 nữ tu Ðaminh Lạng Sơn : Chuyền. Ba, Phương, Thân, Là, Huệ, Hiến, và Vân. Tạ thế 20 tháng 11 năm 1978 tại bệnh viện Bình Dân, Saigon. RIP. 5. Linh Mục Giuse Nguyễn văn Ngự sinh năm 1920. Lãnh chức linh mục năm 1950 do đức cha Ðoàn, Bắc Ninh. Di cư vào nam 1954 và lập xứ Bắc Hòa, Hố Nai. Cha là nghĩa phụ của linh mục Nguyễn Quang Thế (Hoa Kỳ). Hiện cha đang hưu tại Thủ Ðức. 6. Linh mục Giuse Ngô văn Tố  sinh khoảng 1920. Lãnh chức linh mục năm 1950 do đức cha Ðoàn, Bắc Ninh. 1954 giáo sư chủng viện Băc Ninh Thủ Ðức. Nay đang hưu tại Thủ Ðức. 7. Linh mục Giuse Vũ Sĩ Hiệp (Ất) sinh năm 1925. Học trường Xuân Bích. 1954 theo trường Alberto sang học tại Hồng Kông. Lãnh chức năm 1956 do đức cha Chi, phục vụ giáo phận Bắc Ninh. 1956 giáo sư chủng viện Bắc Ninh. 1963 giúp xứ Trung Bắc tại Xóm Mới. 1965 coi xứ Trả cổ, Ðịnh Quán. Vì thời thế cha dời giáo xứ vế Hố Nai. 1978 bị bắt vô cớ và tạ thế tại nhà tù năm 1979. Cha bảo trợ cháu ruột là linh mục Vũ văn Nhậm. RIP. 8. Linh Mục Giuse Nguyễn văn Bảo sinh năm 1944.  Theo ơn gọi phục vụ giáo phận Hải Phòng, sau gia nhập giáo phận Ðà Lạt. Học tại Chủng Viện Chân phước Liêm (Mỹ Tho), Thánh Phaolô (Phú Nhuận)  Thánh Giuse, Saigon. Lãnh chức linh mục 28 tháng 4 năm 1972 do đức cha Bình tại vương cung thánh đường Saigon. Giáo sư  chủng viện Simon Hòa Ðalạt. Hiện coi xứ An Hòa, Ðức trọng. Lâm Ðồng. 9. Linh Mục Giuse Nguyễn Nam Bắc  sinh năm 1943. Theo ơn gọi phục vụ giáo phận Hải phòng. Sau gia nhập giáo phận Ðàlạt. Tòng học tại Chân phúc liêm (Mỹ Tho), Thánh Phaolô (Phú Nhuận) và thánh Giuse - Cường Ðể Saigon. Lãnh chức linh mục tháng 12 năm 1972 tại nhà thờ chính tòa Ðalạt do đức cha Simon Hoà Hiền. Hiện coi xứ Lạc Sơn, Ðơn Dương, Lâm Ðồng. 10. Linh Mục Giuse Vũ văn Nhậm sinh năm 1946. Theo ơn gọi lúc 12 tuổi do sự hướng dẫn của cha chú Vũ Sĩ Hiệp phục vụ giáo phận Bắc Ninh. Sau gia nhập giáo phận Xuân Lộc. Tòng học tại chủng viện Bắc Ninh (Thủ Ðức), Piô 12 Chợ Lớn, Thánh Phaolô (Phú Nhuận) và thánh Giuse (Saigon). Lãnh chức linh mục 28 tháng 4 năm 1973 do đức cha Bình tại nhà thờ chính tòa Saigon. Coi xứ Phúc Lâm, Biên hòa và tạ thế năm 1983. RIP. 11. Linh mục Giuse Nguyễn Bình An (Bân) sinh năm 1946. Theo ơn gọi do sự bảo trợ của cha cố Vũ Toàn, phục vụ giáo phận Lạng Sơn. Sau gia nhập giáo phận Long Xuyên. Tòng học tại chủng viện thánh Têrêsa (Xóm Mới), Thánh Phaolô (Phú Nhuận), Á Thánh Phụng (Châu Ðốc), Thánh Giuse (Saigon). Lãnh chức linh mục ngài 1 tháng 5 năm 1974 tại kinh 3, Cái Sắn do đức cha Ngữ. Coi xứ Kitô Vua, Phú Quốc. 1975 di tản ra hải ngoại. Phụ xứ St. Michael, Annandale, VA, xứ St. Agnes, Arlington, VA, xứ St. Louis, Alexandria, VA. Ðặc trách văn phòng người ti nạn Ðông Dương Albany, New York. Văn phòng hướng nghiệp Biloxi, MI.1979 Coi cộng đoàn Việt nam Omaha, NE. 1981 Coi xứ St. Peter  and Paul, Panama City. FL. 1987 Gia nhập ngành tuyên úy Hải quân Hoa kỳ. Phục vụ tại MAG 15 Iwakuni, Japan 87-88. Navsta Philadelphia 88-91. Naws Point Mugu 91-94. 2nd FSSG Camp Lejeune 94-96.  USS John F. Kennedy (Cv-67) 96-98. và hiện phục vụ tại MCRD (Marine Corps Recruit Depot)  San Diego (1998-2001) . 12. Linh mục Giuse Nguyễn văn Chữ  sinh năm 1950. Theo ơn gọi dòng giảng thuyết. Tòng học tại Ðaminh Học Viện Thủ Ðức. Lãnh chức linh mục ngày 14 tháng 5 năm 1975 do đức cha Bình. Hiện phục vụ tại địa chỉ 190 Lê văn Sỹ, Phú Nhuận. 13. Linh mục Giuse Vũ Ðăng Trình  sinh năm 1949. Theo ơn gọi muộn dòng tên do cha Toàn bảo trợ. Sau chuyển về giáo phận Long Xuyên. Tòng học tại chủng viện Thánh Giuse, Saigon. 1975 về học tại chủng viện thánh Tôma, Tác Ráng. Kiên Giang. Lãnh chức linh mục năm 1980 do đức cha Tuần. Coi xứ Bùi Môn, kinh 3, Cái Sắn. Xứ kênh 2 B, Cái Sắn. Dậy triết tại chủng viện Cần Thơ và tạ thế ngày 9 tháng 8 năm 97. RIP. 14. Linh mục Giuse Nguyễn văm Ðiểm sinh năm1952. Theo ơn gọi do sự bảo trợ của cha Toàn phục vụ giáo phận Long Xuyên. Tòng học tại Chủng viện Á thánh Phụng, Châu Ðốc và Long Xuyên, đại chủng viện Thánh Tôma, Tác ráng, Kiên giang. Vì thời thế bị gian đoạn nên phải giúp xứ Mỹ Luông và Cù Lao Giêng, Chợ Mới, An Giang. 1984 vượt biên và lãnh chức linh mục tại trại ti nạn Thái Lan do đức cha Martino, khâm sứ tòa thành tại Thái Lan. 1986 sang Hoa Kỳ phục vụ giáo phận Boston, Massachussetts. Coi cộng đồng người Việt. Hiện làm phó xứ Mỹ. 15. Linh mục Giuse Nguyễn văn Diễm sinh năm 1954 trên cây thông tại Lạc Lâm. Theo ơn gọi lúc 8 tuổi do cha Toàn bảo trợ phục vụ giáo phận Long Xuyên. Tòng học tại chủng viện Á Thánh Phụng, Châu Ðốc và Long Xuyên. Ðại chủng viện Thánh Tôma, Tác Ráng, Kiên Giang. Vì thời thế nên đã thụ phong linh mục muộn hơn thường tình vào năm 1989 do đức cha Bùi Tuần. Hiện làn cha sở xứ Hoà Hưng, Chương Thiện. 16. Linh mục Giuse Ngô văn Phiên sinh năm 1950. Theo ơn gọi dòng Chúa Cứu Thế. Tòng học tại Cứu Thế Học Viện, Thủ Ðức. Khấn trọn và thụ phong linh mục ngày 8 tháng 12 năm 1994 do đức cha Nẫm Saigon. Hiện đang phục vụ tại DCCT Nha Trang. 17. Linh mục Giuse Vũ anh Tuấn sinh năm 1952.  Theo ơn gọi dòng giảng thuyết. Học tại Ðaminh Học viện, Thủ Ðức. Khấn trọn và thụ phong linh muc ngày 8 tháng 12 năm 1994 do đức cha Nẫm Saigon. Hiện đang coi xứ Bình Chiểu, Thủ Ðức. 18. Tu sĩ Giuse Vũ văn Ðoàn  sinh năm 1950. Theo ơn goi dòng Xitô, Ðơn Dương, Lâm Ðồng. Tạ thế ngày ... RIP 19. Linh mục Giuse Nguyễn văn Hiểu sinh năm 1946. Kiên trì theo ơn gọi trong hoàn cảnh rất khó khăn, phục vụ giáo phận Bắc Ninh. Học theo chương trình “chui” đặc biệt của giáo hội thầm lặng. Ngày tháng năm chịu chức chưa được nhận diện. Hiện ở tại nguyên quán Ngô Khê. 20. Linh mục Giuse Vũ văn Nhuần sinh khoảng 1965. Theo ơn gọi phục vụ giáo phận Xuân Lộc. Ngày tháng năm chịu chúc chưa được nhân diện. Hiện ở xứ Phúc Lâm, Hố Nai. Các Nữ Tu Vì tên thánh Philômêna bi gạch ra khỏi sổ các thánh nên phái nữ gốc Ngô Khê được tự do lựa chọn tên thánh mình ngưỡng mộ. 1. Chị Têrêsa Nguyễn thị Mai Phương (Ðủng) sinh năm 1948, theo ơn gọi dòng Ðaminh Lạng sơn, do cha Toàn là nghĩa phụ. Tòng học tại trường Dũng Lạc Xóm Mới. Khấn tạm năm 1966. Tiếp tục học vấn tại trường trung học xứ Hoàng Mai, Xóm mới và Ðại học văn khoa, Saigon.  Khấn trọn năm 1972. Dậy học tại trường Dũng Lạc. 1997 sang Hoa Kỳ Tu nghiệp và đang ở tại Los Angeles. Hiện đang làm việv tại giao xứ Oklahoma USA. 2. Chị Maria Ngô thị Ðiểu (Nhàn) sinh năm 1950, theo ơn gọi dòng Ðaminh, Hố Nai. Khấn tạm năm 1971.  Tiếp tục học vấn nhưng bị đứt đoạn vì thời thế. Khấn trọn năm 1977. Hiện đang phục vụ nhà dòng tại Hố Nai, Việt Nam. 3. Chị Maria Nguyễn thị Huân (Năng) sinh năm 1952. Theo ơn gọi dòng Nazareth. 4. Chị Maria Nguyễn thị Xuân (Hoạt) sinh năm 1959. Theo ơn gọi dòng Mến Thánh Gía Bắc Ninh, Thủ Ðức. 5. Chị Maria Nguyễn thị Lan theo ơn gọi dòng Ðaminh Hải Phòng. IX. Tổ chức giáo hội làng Làng cần một ban hành giáo gồm ông trùm, ông trương, bà trương và bõ làng giúp các cha điều hành. Trong thời kỳ vắng linh Mục, ban hành giáo này rất quan trọng trong việc điều hành giáo họ. Chức vụ của ông trùm Họ Dân làng đề cử một ông trùm họ. Ông có nhiệm vụ đón đưa các cha về làm phúc, cơm nước cho các cha, các thầy và các cậu giúp lễ trong các tuần đại phúc. Ðể tài trợ nhiệm vụ này, làng trích ra một mẫu công điền, trao cho ông trùm cầy cấy. Ông trùm dùng hoa mầu này làm nguồn lợi trang trải 2 tuần đại phúc trong năm. Ông trùm có nhiệm vụ coi sóc nhà thờ sạch sẽ và tu bổ những phần hư hại. Ngày mồng một Tết Nguyên Ðán, ông trùm đến nhà thờ lúc tinh sương, đánh 3 hồi trống gọi là “khai thổ - động đất” ngày đầu năm. Sau đó mọi người đến nhà thờ cầu kinh và tạ ơn Chúa. Sau giờ kinh, ông trùm rao lịch hằng tuần và chính tay ông đốt bánh pháo ở cuối nhà thờ mừng xuân nhân danh dân làng. Thường thì mỗi cuối năm dân làng bầu ông trùm mới. Ai được tín nhiệm thì có thể được tái bầu 2 hay 3 năm hay lâu hơn nữa. Ðiều kiện làm trùm đòi ứng viên phải ít nhất 45 tuổi, nghĩa là đã lên hàng quan viên. Chức vụ của Ông Trương và bà trương Ông trương và bà trương là quản giáo : Có trách nhiệm dậy kinh bổn cho trẻ em và trông coi việc đọc kinh ở nhà thờ. Nhiệm kỳ quản giáo là 3 năm. Nếu được tín nhiệm, quản giáo có thể được tái bầu thêm một nhiệm kỳ. Ai có khả năng có thể được tái bầu thêm nhiều nhiệm kỳ, trừ khi đương sự từ chối và xin nghỉ. Nữ quản giáo thường vất vả hơn. Ngoài việc dậy kinh bổn, bà còn phải dậy dâng hoa và dâng hạt. Vì nhiệm vụ, ông trùm, ông trương và bà trương đều là những ngưòi biết đọc và biết viết. Các ông quản giáo nếu còn trong tuổi tạp dịch sẽ được miễn đi phu. Làng trích ra 3 hay 4 sào công điền để phụ cấp cho chức vụ quản giáo. Ruộng Hậu Ruộng hậu là ruộng của những ai không có con trai nối dõi. Khi qua đời họ dâng cúng vào qũy “hậu”. Hoa lợi ruộng hậu dùng để tổ chức lễ giỗ và cầu nguyện cho người qúa cố hằng năm. Ðến ngày giỗ “hậu”, các quan viên (45-60 tuổi) được đi cầu nguyện và dự phần “cỗ”. Trong ngày giỗ, tùy theo phần “hậu” lớn nhỏ, làng sẽ mua lợn làm thịt và ăn cỗ ở quan cư. Cỗ chia ra từng mâm 4 người. Ai không đến ăn ở quan cư, làng chia phần cho đem về nhà. Trước khi chia phần ăn, mọi người phải đến nhà thờ đọc kinh giỗ. Khi ăn có anh “bõ” hay “câu” phục dịch. “Giỗ hậu” thường là cơ hội để mọi người bới móc nhau. Rượu vào lời ra qủa khó tránh. Ðôi khi còn có cảnh “thượng cẳng tay và hạ cẳng chân” là khác. Làng Ngô Khê tính đến năm 1954 có 10 giỗ hậu, nên tháng nào cũng có mổ heo ở quan cư. Khi có giỗ hậu, các trẻ em không được chơi đùa và các hàng qùa không được bầy bán ở quan cư. Nhiệm vụ của “Bõ” hay “Câu” làng Từ khi tòng giáo, dân đã chọn một người làm bõ hay câu cho làng. Làng trích 3 sào công điền thù lao cho bõ hay câu. Nhiệm vụ của bõ hay câu là : Ðánh chuông nhà thờ sáng, trưa và tối. Quét dọn nhà thờ. Mua sắm và giữ đèn nhang trong nhà thờ. Trải chiếu ở quan cư khi làng có hội họp. Mời các thành viên đạo đời đến họp. Khi làng có đám quan, hôn, tang, tế. bõ đi loan báo từng nhà. Mồng một tết, bõ đi mừng tuổi các gia đình. Thường thì mỗi nhà đều đãi bõ một bánh chưng, khoanh giò hay gói mứt. Bõ vì thế không phải gói bánh chưng, đôi khi qúa dư bõ phải đem bán lấy tiền xài. Bõ phải biết rõ địa thế từng nhà. Khi đi mời, không gõ mõ mà chĩ nói vắn gọn “ngày mai, ông bà Bê có đám cưới, mời ông bà tới mừng và chia vui” hoặc “ngày mai có giỗ hậu, mời ông bà ra việc làng ăn cỗ”. Lệ thường và theo giai cấp, dân làng không quen thân và đi lại thăm hỏi gia đình bõ. Bõ thường không phải là người trong làng và rất vất vả trong mùa gặt lúa. Bõ nấu nước trà mạn nóng ngon, bánh dán, bánh dầy gánh ra đồng mời thợ gặt nghỉ tay giải lao. Ai uống nước phải trả một con lúa. Ai ăn bánh phải trả thêm một con lúa. Ðám thợ đông đôi khi phải trả đến hàng chục con lúa. Chiều về, bõ thu lúa gánh về nhà đập, xảy, phơi khô và cất vào bồ. Mùa gặt thương kéo dài cả tháng. Bõ tuy vất vả nhưng thâu được bộn lúa. Có thể dư dùng trong cả mùa. Mỗi khi có đám giỗ, đám cưới, đám tang, bõ đến giúp và nhà đám sẽ cho một mâm cỗ đầy. Sau giỗ hậu, làng cũng cho bõ một mâm cỗ, một mình một chiếu thảnh thơi ngồi ăn ở đình. Nhiều người vì thế nghĩ là làm bõ rất nhàn hạ và được nhiều bổng lộc. X. Các cụ trùm và các cụ trương họ Ngô Khê Từ ngày tòng giáo cho đến năm 1954, họ Ngô Khê có 8 cặp cụ trùm và 5 cặp cụ ông trương - cụ bà trương điều hành giáo họ : Các đời trùm họ 1. Cụ trùm Thục và cụ trùm Tiệp (6 năm). 2. Cụ trùm Lạc (Ðiền) và cụ trùm “cố Lượng” Thừa (6 năm). 3. Cụ trùm Chanh và cụ trùm Hán. 4. Cụ trùm Lịch (Lược). 5. Cụ trùm Phúc và cụ trùm Dụng (xây nhà thờ). 6. Cụ trùm Trung và cụ trùm Lược. 7. Cụ trùm Thiệp và cụ trùm Hưng (xây tháp chuông và đường kiệu). 8. Cụ trùm Kỷ và cụ trùm Du (di cư vào Nam). Các đời ông trương và bà trương 1. Cụ trương “Cố lượng” Thừa (40 năm) - bà trương Tịch. 2. Cụ trương Tịch - bà trương Ô. 3. Cụ trương Huynh - bà trương Ðược và Sơ. 4. Cụ trương Ðủng - bà trương Xứng và Xế. 5. Cụ trương Cừ và Thiều - bà trương Cử và Xế. Cụ cố Lượng Ngô văn Thừa được đức cha Artaraz Chỉnh, giám mục Bắc Ninh cấp bằng tưởng lục Ðệ Nhất hạng ngày 01-01-1941 vì đã làm cụ trùm 6 năm và làm cụ trương 40 năm. Cụ rửa tội cho khoảng 1500 linh hồn theo nghề Ðông y của cụ.  (30người x 50 năm). XI. Di tích Theo truyền khẩu thì Ngô Khê còn có những di tích và địa danh quen gọi như sau : 1. Từ làng Ðống cao (Dương Ú) sang làng Ngô Khê có : cây Cầu Chính bắc ngang sông Ngũ Huyện Khê. Cầu Chính dùng trong mùa cạn.  Một bia đá dựng đầu cầu phía bên ruộng làng Ngô Khê. Trên đường vào làng theo đường Vườn Dội có Bãi Chợ, Bãi Pháp, đỗi Vườn Dộïi và Ao cầu Ngói. 2. Từ làng Châm Khê (Bùi) sang làng Ngô Khê có : cây cầu gỗ Châm Khê bắc ngang sông Ngũ Huyện Khê, dân phải băng qua Ðàng Chỗ, Bãi Bằng, Lò Ngói, Gò nghè Lẻ, Bãi Ðỉnh Ðường, Ao Vườn Ngoài và Chuôm măng đi vào làng. 3. Từ làng Ngô Khê đi ra theo hướng Ðỗi Ðình có : Giếng làng công cộng, Cây Gạo, Cây Muỗm, Ngõ Ba, Ruộng Nghẻ Lễ, Ruộng Cầu Ðừng, Bãi Chùa, Bãi Nghè Cao Thấp, Ruộng Tam Vàng, Vàn, Từa, Ruộng Ðồng Sâu, Mốc, Cống Ðông Yên và Cầu Vữt. 4. Ruộng Tam Vàng Truyền thuyết kể rằng có một thầy địa lý Tầu, đến Ngô Khê tìm của cải cha ông đã chôn giấu. Theo họa đồ ông tìm đến địa điểm và khi biết rõ nơi chôn cát vàng, ông Tầu này thuê dân làng Ngô Khê đào bới suốt ngày. Gần tối dân tìm được 3 chum nước chôn sâu dưới đất. Thấy 3 chum nước, ông Tầu lăn ra khóc thảm thiết và kể lể phiền trách cha mẹ nói sai vì “vàng không có, chỉ thấy 3 chum nước lã.” Dân Ngô Khê nghe vậy cảm động và thông cảm. Bụng đói, xác mệt nên bỏ về mà không nỡ đòi tiền công một ngày đào bới. Sáng hôm sau dân Ngô Khê chạy ra coi lại sự tình thì ông Tầu đã cao bay xa chạy. Ba chum nước lã vẫn còn nằm chênh vênh trên mặt ruộng. Nhìn xuống hố, họ thấy dấu ba lỗ chôn 3 chum khác phía bên dưới ba chum nước lã đã được đào lên và 3 chum đó đã biến mất. Lúc đó dân làng mới hay là 3 chum ở bên dưới ba chum nước lã qủa thật là ba chum vàng ròng. Từ đó các cụ dùng đặt tên Ruộng Tam vàng để ghi nhớ biến cố bị lừa khôn khéo này. XII. Bốn dòng họ lớn tại làng Ngô Khê Cho đến nay con cháu không có tài liệu nào đề cập đến tên tục các ông Tổ Thứ Nhất của các dòng họ. Lý do vì các cụ thường dùng tên con trưởng để gọi. Các hậu sinh chỉ hồi nhớ tối đa đến các ông Tổ Nhì. Chúng ta hiện có các ngành gốc như sau : A. Họ Nguyễn là họ lớn nhất trong làng với 8 ngành : 1. Họ Nguyễn giòng cụ Tề 2. Họ Nguyễn giòng cụ Thục 3. Họ Nguyễn giòng cụ Chanh 4. Họ Nguyễn giòng cụ Du 5. Họ Nguyễn giòng cụ Tổng Cần 6. Họ Nguyễn giòng Cụ Hán 7. Họ Nguyễn giòng cụ Ðắc 8. Họ Nguyễn giòng cụ Giảng B. Họ Ngô có 3 ngành 1. Họ Ngô giòng cụ Ngô văn Dư 2. Họ Ngô giòng cụ Kiến 3. Họ Ngô giòng cụ Hai C. Họ Vũ có 5 ngành 1. Họ Vũ giòng cụ Trác 2. Họ Vũ giòng cụ Quán 3. Họ Vũ giòng cụ Phùng 4. Họ Vũ giòng cụ Thực 5. Họ Vũ giòng cụ Chuẩn D. Họ Ðào có 4 ngành 1. Họ Ðào giòng cụ Thế 2. Họ Ðào giòng cụ Hỹ 3. Họ Ðào giòng cụ Hòa 4. Họ Ðào giòng cụ Dụng Kinh thời trước Sáng Danh Gloria Ðức Chúa Dêu Cha, Ðức Chúa Dêu Con và Ðức Chúa Dêu Phiritô Sangtô, đời đời trước sau vô cùng. Amen Giêsu. Kinh Kính Mừng Ave Maria đầy garathia, Chúa Dêu ở cùng Bà, Nữ Trưng Bà có phúc lạ và Thái Tử Giêsu con lòng Bà gồm phúc lạ. Sangta Maria, Ðức Mẹ Chúa Dêu, cầu cho chúng tôi là kẻ có tội cập phật đẩng tử hậu. Amen Giêsu. Thông báo Trong tương lai sẽ có ấn bản “Ngô Khê” tập 2: nguyên quán từ 1954 đến nay và “Ngô Khê” tập 3: các dòng họ hiện nay. Vậy xin các gia đình, các dòng họ cung cấp các tin cần thiết như: 1. Ðịa chỉ 2. Ðầy đủ tên các con cái 3. Ghi chú cần thiết nếu có 4. Tin vui, truyền thuyết ... Mong mọi người cộng tác để sự liên lạc Ngô Khê không bị gián đoạn dù cư ngụ khắp năm châu bốn bể.

Hình ảnh nhà thờ Giáo xứ Ngô Khê

Xem : [ Hình ảnh Thánh lễ Tạ Ơn mừng Tân Chánh xứ LM Đaminh Nguyễn Xuân Trường (8/12/2018) ]

Credit of Nam Tran

Chi tiết bổ sung xin gởi về
giaoxugiaohovietnam@Yahoo.com 

[Trở về đầu trang ]