|
Lược
sử Giáo xứ Báo Đáp
I. Làng - xã Báo Đáp
theo dòng lịch sử.
Làng Báo Đáp xưa có tên nôm là Kim Hóp (Cây Hóp Vàng).
Theo "Nam Định tỉnh địa dư chí lược tân biên" của tiến sỹ Khướu
Năng Tĩnh soạn năm 1896 thì: Làng Báo Đáp trước đây là trại Hóp. Đến
cuối đời nhà Ngô, đầu đời nhà Đinh (965 - 980) phát triển thành
trang Hóp. Trang Hóp thời kỳ này thuộc Bố Hải Khẩu do sứ quân Trần
Lãm (Trần Minh Công) trấn giữ.
Đời nhà Trần (1225 - 1400) dân cư đông đúc, trang Hóp chia thành
ba khu là: Hóp Đông, Hóp Đoài, Hóp Nguyễn.
Theo " Đại Nam nhất thống chí." " Khâm định Việt sử thông giám
cương mục chính biên." Thì: Năm Kỷ mùi 1739, dân ba làng Hóp (Hóp
Đông, Hóp Đoài và Hóp Nguyễn) hợp binh với bẩy làng Cà,(Cà Đông, Cà
Đoài, Cà Trung,Cà Hậu còn gọi là Cà Phan, Cà Ngyễn và Cà Trai), dựng
cờ khởi nghĩa dưới sự lãnh đạo của thủ lĩnh Vũ Đình Dung và Đoàn
Danh Chấn dưới chiêu bài : Phò Lê, diệt Trịnh.
"Việt sử thông giám cương mục chính biên". Q 38, bản dịch của
Viện Sử học, Nxb Văn Sử Địa Hà Nội 1960 chép về cuộc khởi nghĩa như
sau: "Đông nam binh khởi phần lược châu huyện, Ninh xá Nguyễn Tuyển,
Nguyễn Cừ phương xí, nhi Hóp Già ( Cà ) tặc Vũ Đình Dung, Đoàn Danh
Chấn đẳng vưu hiệt...
Có nghĩa là: Quân nổi nên ở miền Đông nam đốt phá cướp bóc các
châu huyện. Nguyễn Tuyển, Nguyễn Cừ ở Ninh Xá đang mạnh hừng hực, mà
giặc Cà Hóp là Vũ Đình Dung, Đoàn Danh Chấn càng dữ dội".
Câu tục ngữ: "Xứ đông Thanh Hà - Xứ nam Cà Hóp", còn lưu truyền
đến nay. Câu tục ngữ này do cụ Vũ Thế Lịch và cụ Bùi Chử ở xã Thanh
Hà, huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương cung cấp . Hai cụ còn kể: Sau khi
Nguyễn Tuyển và Nguyễn Cừ mất, Nguyễn Hữu Câù ( tức Quận He )người
huyện Thanh Hà lãnh đạo cuộc khởi nghĩa. Ông cho người liên lạc với
nghĩa quân Cà Hóp, kết anh em với Vũ Đình Dung và Đoàn Danh Chấn
chống lại chúa Trịnh.
Theo "tư liệu lịch sử của nhà sử học Lê Xuân Quang đã được công
bố trên tạp chí nghiên cứu lịch sử, số 5 (206) tháng 9 - 10 năm
1982. Viện Sử học & UBKH XH Việt Nam Xb 1991" thì:
Vì có sự phản bội của một nghĩa quân là thằng Chóp Cổ Ra ( câu
tục ngữ: "Bẩy làng Cà, Ba làng Hóp Không bằng thằng Chóp Cổ Ra" có
xuất xứ từ cuộc khởi nghĩa này), nên ngày 21 tháng một (11) năm Canh
thân, cuôc khởi nghĩa Cà Hóp bị thất bại hoàn toàn. Chỉ huy quân
triều đình bấy giờ là Trịnh Doanh, chúa Trịnh xuống lệnh triệt hạ
các làng trong cứ điểm Cà Hóp. Ba làng Hóp bị triệt phá bình địa.
Sau thất bại của cuộc khởi nghĩa dân ba làng Hóp sợ hãi chạy trốn
phiêu dạt khắp nơi, một số chạy lên vùng Chấn Yên, phủ Quy Hoá, trấn
Hưng Hoá lập ra một làng (nay là xã Báo Đáp, huyện Văn Chấn, tỉnh
Yên Bái), số còn lại chạy lên vùng Mậu A lập ra một làng lấy tên là
Ngòi Hóp (nay là ga Ngòi Hóp, huyện Mậu A.) Số còn lại chạy vào tổng
Vạn Xuân, huyện Đông Thành, tỉnh Thanh Hoá. Một số chạy vào làng Phù
Nghĩa, huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An.Theo " Việt Nam Công Giáo sử
tân biên (1533 -2000) Cao Thế Dung, cơ sở Dân Chúa Xb 2003. QIII."
Thì những nơi này thời phân sáp lại là nơi ẩn náu của dân làng Báo
Đáp.
Năm Kỷ mão 1759, có quan Tư mã Quận công Nguyễn Huấn nhận lệnh về
chiêu dân lập ấp tại cứ điểm Cà Hóp. Ông yết cáo không truy sát, mà
còn ân xá và chu cấp cho con cháu nghĩa quân.
Tiếng lành đồn xa, con cháu nghĩa quân lục tục rủ nhau hồi cư,số
còn lại là dân các làng xung quanh đến xin ứng mộ.
Sau mấy năm làm ăn sinh sống, đời sống dân các làng dần ổn đinh.
Huấn Quận Công bèn đặt tên cho các làng mới khôi phục là: Lai Cách.
Năm Cảnh Hưng thứ 15 Quý mùi 1763. Vua Lê Hiển Tông nhớ đến các
làng có công khởi nghĩa giúp mình diệt Trịnh. Ông bèn xuống chiếu
ngầm sai tướng công Phạm Đình Truỳ về đặt tên cho ba làng Hóp là:
Làng Báo Đáp.
Theo " Tên làng xã Việt Nam đầu thế kỷ XIX Q. I. 653tr. Nxb. KHXH-
Viện nghiên cứu Hán Nôm Hà Nội 1981" và "Địa danh và tài liệu lưu
trữ về làng xã Bắc Kỳ do Vũ Thị Minh Hương - Nguyễn Văn Hương -
Philipphe Papin thực hiện từ bộ Rðpertoire des toponymes et des
archives villageoises du Bắc kỳ - IV- EFEO" thì: Năm Gia Long thứ ba
làng Báo Đáp được nâng lên thành xã Báo Đáp. xã Báo Đáp thuộc tổng
Hư Tả (Giang Tả ngày nay), huyện Thượng Nguyên, phủ Xuân Tràng, tỉnh
Nam Định .
Theo "Việt Nam Công Giáo sử tân biên. Q. III. Tr.2009.Của Cao Thế
Dung. Cơ sở Dân Chúa xuất bản. 2003" và "Thừa sao kỳ phân sáp làng
Báo Đáp đời vua Tự Đức cấm đạo" thì: Năm Mậu ngọ 1858, cũng là năm
Tự Đức 11, Thượng thư Nguyễn Đình Tân theo lệnh vua mở cuộc bắt đạo
gắt gao ở tỉnh Nam Định.Ngày mồng một và mồng hai tháng tám năm Tân
dậu 1861. Thượng Tân đưa lính về bao vây làng tịch thu vải vóc tơ
lụa, rỡ nhà dân, phá bình địa nhà thờ và các cơ sở của Giáo xứ. Nhờ
được quan Đô Thống Giang Tả, dân Báo Đáp biết tin sớm chạy thoát, ẩn
náu ở các làng thuộc hai tổng Thi Liệu và Giang Tả, còn lại gần 200
người không chịu chạy trốn, quan sai lính giải lên tỉnh rồi bắt đi
phân sáp. Tư điền, thổ trạch của giáo dân bị tịch thu làm công điền
phân phát cho các làng lương dân. Làng xóm trở nên hoang vắng vì còn
sót lại nhà nào thì dân tứ bàng đến rỡ hết.
Đến năm Giáp tý 1864, Vua Tự Đức xuống chỉ tha đạo. Dân làng mới
hồi cư . Thời kỳ này xã Báo Đáp được chia thành ba khu bao gồm chín
giáp là: Đàng Đông (còn gọi là đàng Trước) có bốn giáp gồm giáp
Trước (sau đổi thành giáp Tiền), giáp Sau (sau đổi thành giáp Hậu).
Giáp Đình và Giáp Kem. Đàng Trung có ba giáp gồm giáp Ngoài, giáp
Trong và giáp Giữa. Đàng Nguyễn có hai giáp gồm Nguyễn làng và
Nguyễn thôn.
Thời thuộc Pháp (1883 - 1945) xã Báo Đáp thuộc tổng Giang Tả,
quận Mỹ Lộc, tỉnh Nam Định
Năm 1952 xã Báo Đáp sáp nhập với Giang Tả thành xã Nam Toàn.
Năm 1957 xã Báo Đáp đứng biệt lập lấy tên là xã Nam quang. Xã Nam
quang thuộc huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định. Thời gian này xã Nam
Quang được chia thành 10 xóm, đặt tên theo thứ tự từ 1 đến 10.
Năm1978, xã Nam Quang được sáp nhập với xã Nam chấn lấy tên là xã
Hồng quang, xã Hồng Quang thuộc huyện Nam Ninh (Nam Trực + Trực Ninh),
tỉnh Nam Hà. Từ đó đến nay (2009) qua nhiều lần thay đổi địa giới
hành chính, Báo Đáp được gọi theo sự thay đổi này.
Hiện nay làng Báo Đáp thuộc xã Hồng Quang, huyện Nam Trực, tỉnh
Nam Định.
II. Vị trí hình thể.
Làng Báo Đáp chiếm trọn thôn Báo Đáp, xã Hồng Quang, huyện Nam
Trực, tỉnh Nam Định, nằm giữa trục đường tỉnh lộ 55 và quốc lộ 21b
cách thành phố Nam Định 5km về hướng Đông Nam.
Phía Đông giáp làng Xám (Lạc Đạo).
Phía Tây giáp Phú Gia và Quán Đá, xã Nam Toàn.
Phía Nam giáp Cà Đông xã Nam Cường.
Phía Bắc giáp Giang Tả xã Nam Toàn.
Làng Báo Đáp có dạng hình thang, đáy lớn phía Bắc, đáy nhỏ phía
Nam với tổng diện tích: 1.954.804 m2 (543 mẫu 0 sào 8 thước) trong
đó hai khu dân cư chiếm: 189.724 m2 (52mẫu 7sào 8 thước), ruộng đồng
sông ngòi và các nghĩa trang chiếm: 1.785.080 m2(410 mẫu 3sào). Đất
đai canh tác thấp dần về phía Nam
III. Nhà Thờ Mình Thánh Thánh Thể Báo Đáp
Nhà thờ chính xứ, dân Báo Đáp thường quen gọi với danh xưng tôn
kính: "Nhà thờ Mình Thánh" để phân biệt với các nhà thờ họ và các
nguyện đường giáp.
Nhà thờ Mình Thánh, một quần thể được xây cất hài hoà, ăn khớp
với nhau từ: nhà xứ, Thành Đức Mẹ Lộ Đức, nhà hội quán, ao hồ, đường
kiệu, cây cảnh và hoa lá thiên nhiên... Tạo thành bức tranh thuỷ mặc
lung linh huyền ảo.
Nhà thờ Mình Thánh quả là trung tâm quy tụ mọi sinh hoạt, nơi
nuôi dưõng và phát triển Đức Tin của con dân Báo Đáp, Với "sáng lễ,
chiều kinh", bất kể mưa dầm, nắng gắt hoặc trái gió trở trời.
Nhà thờ Mình Thánh Báo Đáp. (ảnh chụp từ báo Nam Kỳ Địa phận.
Tháng 10 năm 1937)
Theo các văn bản ghi lại thì nhà thờ Mình Thánh có các niên đại:
Khởi sự : Năm Nhâm Dần Thành Thái 1901.
Đặt viên đá đầu tiên: Tháng mười năm Mậu Thân 1908.
Khai móng: Tháng giêng năm Kỷ Dậu 1909.
Hoàn thành: Tháng chạp năm Quý sửu Thành Thái 1913.
Thiết kế, chỉ huy thi công: Cha Eugienio Andres Kiên. O.P.
Năm 1940, đời cha Phạm Đức Nguyên, mở rộng nhà thờ thêm hai hàng
hiên, xây cổ lâu và đầu nhà thờ.
Năm 1988, đời cha Vinh sơn Bùi Công Tam, đại tu và cải tạo nội
thất như hiện nay.
Cha Eugienio Andres Kiên. Chánh xứ Báo Đáp.
IV.Người khởi sự công trình
Cha Eugienio Andres, tên Việt Nam là Kiên. Sinh năm 1849 tại San
Miguel de Zurueda, tỉnh Oviedo nước Tây ban nha, trong một gia đình
quý tộc thuộc dòng họ Eugienio. Khấn dòng Đaminh năm 18 tuổi tại tu
viện Santa Catalina ở Barcelona, thụ phong linh mục năm 1891 lúc
Ngài tròn 42 tuổi. Ngài cùng cha Casado Thuận (sau làm Giám mục giáo
phận Thái Bình) được Đức cha Maximo Fernandez Định. Giám mục địa
phận Trung (Bùi Chu) đưa sang Việt Nam năm1899. Đầu năm 1900 Ngài
được Đức cha Định cử về coi sóc xứ Báo Đáp cùng với ba cha phó là:
Cha Đaminh Thận, Cha Đaminh Cần, Cha Đaminh Hiếu.
Vốn tính tình thẳng thắn và công minh, nên "bao giờ Ngài cũng
thẳng phép, chẳng tha cho mình, và cũng chẳng tha cho kẻ khác". Chắc
cũng nhờ vào bản tính cương trực, lòng ngay thẳng này mà nhiều người
kể cả quan chức phần đời cũng nể sợ và đem lòng yêu mến.
Năm Nhâm dần Thành Thái 1901, Ngài cùng với ba cha phó và dân
làng xúc tiến công trình nhà thờ, nhà xứ và Thành Đức Mẹ Lộ Đức.
Năm 1906, Ngài được Đức cha Định uỷ thác thiết kế chỉ đạo xây
dựng nhà thờ phủ Thái (nhà thờ chính toà Thái Bình cũ).
Năm 1924, Ngài được Đức cha Trung uỷ thác xây trường Sư phạm
Saint Thomas d? Aquin. Nay là trường phố thông trung học Nguyễn
Khuyến thành phố Nam Định.
Năm 1926, Ngài được Đức cha Munagorri Trung, Đức cha Ruiz de Azua
Minh và Đức cha Gordaliza Phúc uỷ thác cùng với cha Casado Thuận và
thầy Đaminh Yến thiêt kế và xây dựng Đại chủng viện Saint Anbert,
nay là trường trung học cơ sở Nguyễn Văn Cừ TP Nam Định, nhà chung
và nhà thờ Khoái Đồng.
Năm 1936, khi phân chia địa phận Bùi Chu thành hai Địa phận ,
Ngài sang coi sóc các xứ thuộc địa phận Thái Bình. Sau cùng Ngài xin
Đức Cha Casado Thuận về phục vụ trại phong Văn Môn và qua đời tại đó
năm1937.
Hài cốt Ngài được táng tại khuân viên Nhà Thờ xứ Cát Đàm.
Giáo xứ Đền Thánh Báo Đáp có được như ngày hôm nay là nhờ công
đức của Ngài. Cộng đoàn giáo xứ Đền Thánh Báo Đáp xin đời đời biết
ơn cha: Nhà kiến trúc tài ba, đã để lại cho hai giáo phận Bùi Chu &
Thái Bình, cách riêng cho giáo xứ Đền Thánh Báo Đáp những công trình
kiến trúc kỳ vĩ và gương sáng về lòng tôn sùng Thánh Thể
Thay đoạn kết.
Làng Báo Đáp xưa là một làng trù phú và là một trong ba làng danh
tiếng của tỉnh Nam Định là: Báo Đáp, Vân Chàng, Kiên Lao.
Nhìn vào thực tế, từ thượng cổ đến nay, dù lúc ăn nên làm ra cũng
như khi khó khăn, người Báo Đáp vẫn giữ phong độ thư thả , nhàn nhã
sáng lễ, chiều kinh.
Nói và viết về Báo Đáp, sẽ chẳng bao giờ hết bởi lẽ: Quê cha đất
tổ, nơi từng ghi dấu ấn qua bao thế hệ, nơi mà con cháu luôn tự hào
về danh xưng: Báo Đáp, nơi luôn sống theo phong cách đền ơn.
Quả là:
Làng Hóp quê hương nặng nghĩa tình
Nuôi dòng sữa mẹ dưỡng sinh linh
Ghi lòng đất mẹ từng giây phút
Báo Đáp đền ơn mấy chẳng đành
Làng tôi
Làng tôi phong cảnh hữu tình
Đứng xa trông lại như hình bức tranh
Làng tôi nhà ngói nhà gianh
ẩn sau những luỹ tre xanh bên ngoài
Làng tôi công nghệ dùi mài
Nhuộm thâm - dệt vải - hoa - đèn trung thu
Làng tôi có Thánh đường to
Có sân kiệu lớn, có hồ kế bên
Làng tôi chợ sáng -chợ Hôm
Đủ đồ gia dụng, đủ tên mặt hàng
Làng tôi ba cấp có tràng ( trường )
Con em mọi lớp dễ dàng tiến thân
Làng tôi dường xá xa gần
Bê tông láng mịn muôn phần sạch khô
Làng tôi thiếu nữ các cô
Đã từng nổi tiếng khắp trong tỉnh nhà
Muốn cho dễ việc kiểm tra
Cả về Giáo hội, Quốc gia đôi đàng
Làng chia xóm giáp sẵn sàng
Thực thi công việc thượng tầng phó giao
Làng tôi nam giới thanh cao
Hăng say nhiệt huyết tâm cao chí bền
Vững vàng đạo lý làm nền
Trẻ già hoan hỷ bình yên xóm làng
Làng tôi: Báo Đáp âm vang
Đi xa nhớ mãi xóm làng thân thương.
----o0o----
Trích đoạn trong cuốn kỷ yếu làng - xã Báo Đáp - Xã Hồng Quang -
Huyện Nam Trực -Tỉnh Nam định.
xuất bản năm 2009.
Nguồn :
http://giaoxubaodap.com
(*) Số giáo dân :
- Tổng số dân cư năm 1954: 5.740 nhân khẩu.
- Sau di cư 1955: 2.320 nhân khẩu.
- Trước năm 1975: 6.444 nhân khẩu.
- Hiện nay 2010: 3.340 nhân khẩu.
Xem thêm : [Nhà thờ Báo Đáp :
Những Mốc Thăng Trầm]
-----------------------------------------------
Cắt băng
khánh thành và thánh hiến nhà thờ Báo Đáp
Thánh lễ tạ ơn cắt băng khánh thành, thánh hiến nhà thờ và bàn
thờ mới của giáo xứ Báo Đáp sẽ được Đức Cha Tôma Vũ Đình Hiệu, Giám
mục Giáo phận Bùi Chu chủ sự vào lúc 09 giờ 30 thứ Năm, ngày 23
tháng 04 năm 2015. Sau đây là chương trình của ngày đại lễ:
Ngày 22 tháng 04 năm 2015
08 giờ 00: Đón tiếp
09 giờ 00: Cắt băng khánh thành và làm phép Trung tâm Mục vụ, nhà
Giáo lý
09 giờ 30: Thánh lễ tạ ơn
10 giờ 30: Tiệc mừng
17 giờ 00: Hát Thánh ca chào mừng và tâm tình người con Báo Đáp
ba miền: Bắc – Trung – Nam
Ngày 23 tháng 04 năm 2015
08 giờ 00: Đón tiếp Đức Cha, quý Cha, quý Tu sĩ và quý Khách
09 giờ 00: Rước đoàn lễ nghi từ TTMV và thánh đường
09 giờ 30: Cắt băng khánh thành – Thánh lễ tạ ơn – Tiệc mừng
Giáo xứ Báo Đáp thuộc thôn Báo Đáp, xã Hồng Quang, huyện Nam Trực,
tỉnh Nam Định, nằm giữa tỉnh lộ 55 và quốc lộ 21, cách thành phố Nam
Định 5 km về hướng đông nam. Làng Báo Đáp có diện tích 1.954.804 m2.
Thời xưa làng Báo Đáp có tên là làng Hóp. Đến năm Quý Mùi (1763)
thời Cảnh Hưng thứ 15, làng Hóp được đổi tên thành làng Báo Đáp. Năm
1706, hạt giống Tin Mừng đã được gieo trên mảnh đất này nhờ cha
chính Thập - Juan de Sta Cruz và Cha Lezzlio Cao. Một nhà nguyện nhỏ
được dựng tạm ở khu vực xóm 10 ngày nay.
Cuối thế kỷ 18 thời vua Tự Đức cấm đạo, nhà thờ có tước hiệu là
nhà thờ Đức Bà Rosa Báo Đáp. Nhà thờ đã bị phá đổ hoàn toàn vào năm
1861. Năm 1902 (Nhâm Dần Thành Thái), cha Andres Kiên coi sóc xứ Báo
Đáp đã khởi công xây dựng nhà thờ Mình Thánh Báo Đáp.
Năm Mậu Thân 1908, Đức Cha Munagori Y Obineta Trung đặt viên đá
đầu tiên xây dựng nhà thờ kính Mình Thánh. Tháng 8 năm Tân Hợi 1912,
nhà thờ kính Mình Thánh Chúa đã hoàn thành.
Ngày 25 tháng 05 năm 2008, Đức Cha Giuse Hoàng Văn Tiệm, Giám mục
Bùi Chu đã ban sắc phong nhà thờ Báo Đáp lên đền thánh Thánh Thể.
Ngày 21 tháng 11 năm 2010, thời cha xứ Gioakim Nguyễn Văn Tường, do
nhà thờ cũ đã xuống cấp nghiêm trọng nên giáo xứ đã hạ giải và xây
dựng nhà thờ mới.
Ngày 26 tháng 06 năm 2011, Đức Cha Giuse Hoàng Văn Tiệm đặt viên
đá xây dựng nhà thờ mới với diện tích 1.468 m2, dài 64 m, rộng 22 m,
tháp cao 45 m theo kiến trúc Gothic cổ kính, trang trí bằng các hình
và hoa văn về Thánh Thể. Bàn thờ được chạm trổ tinh vi và sơn son
thiếp vàng khá đẹp.
Đền thánh Thánh Thể xứ Báo Đáp được hoàn thiện vào cuối năm 2014
và đến ngày 23 tháng 04 năm 2015, Đức Cha Tôma Vũ Đình Hiệu cắt băng
khánh thành, dâng lễ tạ ơn, thánh hiến nhà thờ và bàn thờ. Hiện nay
giáo xứ Báo Đáp có khoảng 3.562 tín hữu.
Tác giả bài viết: BTT. Giáo phận Bùi Chu
Nguồn : Website GP Bùi Chu
|
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
