Giáo phận Kontum

Nhà thờ Giáo xứ Hơ Moong Kơtu

 

Lược sử Giáo xứ Hơ Moong Kơtu Nhà thờ Hơ Moong Kơtu, thôn Kơtu, xã Hơ Moong, huyện Sa Thầy, tỉnh Kon Tum TỔNG QUÁT Từ xa xưa, số cư dân cư trú bên hữu ngạn sông Krong Pơkô (nay thuộc huyện Sa Thầy) gần bên con suối Hamòng, được gọi chung là dân Hamòng. Các làng như Hamòng Kơtu, Hamòng Kơtol, Dak Yo, Dak Wơk...thập niên 30-40 thế kỷ XX về mặt hành chính thuộc tổng Hamòng. Nhưng, vào thập niên 50-60 cũng trong thế kỷ trước vì an ninh toàn bộ tộc Hamòng phải di chuyển qua tả ngạn sông Pơkô (nay huyện Đăk Hà) đối diện với nơi cư trú cũ. Từ năm 2004-2005, một lần nữa vì mực nước sông Pơkô dâng cao do đắp đập thủy điện, họ đã được chính quyền địa phương di dời các làng về nơi cũ trước kia (huyện Sa Thầy) phía hữu ngạn sông Pơkô nhưng nằm sâu vào trong nội địa hơn lần trước vài cây số. Các làng thuộc địa sở Hamòng di chuyển nhiều nơi do chiến cuộc và thiếu linh mục, nên việc quản lý của Giáo Hội lệ thuộc nhiều vào tình hình của địa sở. Giai đoạn đầu địa sở Hamòng với Hamòng Kơtu là sở chính (1897-1959). Năm 1959, khi Hamòng được di chuyển qua tả ngạn sông Pơkô (nay thuộc huyện Đak Hà) và lấy tên Hamòng-Dak Uơk, gọi là địa sở Dak Uơk (1959-1975) chung cho các làng . Trở lại định cư nơi cũ bên này sông (2005), Hơ Moong Kơtu trực thuộc Giáo xứ Hơ Moong cho đến khi tách thành giáo xứ độc lập vào ngày 10/05/2019. I. THỜI KỲ SƠ KHAI Một số làng thuộc cư dân Rơngao từ lâu cư trú bên hữu ngạn sông Pơkô (nay thuộc huyện Sa Thầy), cách Trung tâm truyền giáo Kon Trang do cha Dourisboure (cố Ân) phụ trách không xa. Họ sống rất hài hòa với các làng chung quanh đặc biệt với cha Dourisboure khi ngài mới lên tạm trú tại Kon Trang năm 1852. Cha Dourisboure, trong hồi ký truyền giáo “Les sauvages Bahnars” (Dân Làng Hồ), chương X có viết như sau [1] : “Năm đó (1852), Kon Trang mất mùa lúa trầm trọng, cho nên khi tôi đến ở được ít lâu thì dân làng không còn gạo ăn. Ở Pháp, việc thất thu lúa mì sẽ làm cho dân chúng lo âu vì chắc chắn sẽ xảy ra nạn đói khủng khiếp. Nhưng ở xứ này, mất mùa không làm cho người Thượng sợ hãi bao nhiêu vì rừng núi sẽ cứu họ. (...) Kon Trang hầu như hết gạo. Nhưng cách đó không xa, trên bờ sông Pơkô, có một làng tên Ha-Mong [2 ], năm đó lại được mùa. Làng này trở nên kho thóc dồi dào cho tôi. Thỉnh thoảng tôi đến đó mua gạo đã giã sẵn, chỉ việc nấu thôi. Tôi gùi gạo trên lưng mang về”. 1 x. P. Dourisboure, bản dịch “Dân Làng Hồ” TGM Kon Tum, chương X, NXB Đà Nẵng năm 2008, trang 96. Cơn dịch đậu mùa năm 1865 khởi phát từ Rơhai [3 ]và lan ra trong vùng đã làm duyên cớ cho sự ghen ghét và thù hận của dân các làng chung quanh. Họ đổ lỗi cho người Kinh và các thừa sai đã đem tai ương dịch bệnh đến xứ sở này. Có lần, thầy Hộ là người giúp trông nom nhà cửa và rẫy ruộng của cha Do đang ở nông trường Dak Kấm, rủ một số thanh niên Thượng là người nhà cha Do sang làng Hamòng mua thực phẩm (mua heo). Khi đi đến gần sông Pơkô, một số sợ không dám đi tiếp, chỉ có thầy Hộ và anh Bôi chèo sõng qua làng Hamòng Kơtu, lên nhà ông Huê là cha ông Glêm chủ làng. Dân làng nghe có người ở làng cha Do vô làng mình, liền bàn tính với nhau bày kế vây bắt hai vị khách, đem vào nhà rông trói giữ, đòi phạt đến 100 con trâu. Lúc này cha Do đi vắng nên thầy Thám em ngài nhờ người ở làng Dak Rơting tên là Hôk làm môi giới thương lượng nhiều lần nhưng không được. Sau cùng dân làng Hamòng hạ xuống còn 15 trâu. Trong vụ này, thầy Hộ bị giam giữ tại làng Hamòng Kơtu một tháng rưỡi. Trong thời gian đó, thầy đã giúp chữa bệnh và rửa tội cho một em bé trong làng bị bệnh nặng, dù em bé sau đó không qua khỏi... Khi cha Do từ Bình Định lên nghe dân Hamòng bắt thầy Hộ và đòi phạt nặng, còn nhốt thầy lâu ngày, nên có ý thị uy, nhưng sau cùng với lòng tốt lành và uy tín, ngài dùng trung gian, nhờ người làm môi giới nói cho dân làng Hamòng biết cần giải hòa với cha Do. Cuối cùng dân Hamòng xin trả lại 30 cái nồi, “hai bên đập heo ăn huyết thệ làm hòa với nhau. Từ ấy về sau dân Hamòng hằng giữ lời hứa và ăn ở thuận hòa với các cha luôn cho đến rày, lại rày cũng được nhìn biết đạo thánh nữa” [4 ]. II. CÁC LÀNG CƯ DÂN HAMÒNG TÒNG GIÁO - THÀNH LẬP ĐỊA SỞ HAMÒNG Tháng 04/1896, cha Denis Poyet (Thuận) được chỉ định coi sóc làng Kon Kơtu bao gồm cả phía tây miền truyền giáo. Mặc dù gặp nhiều khó khăn về mọi mặt, ngài đã dành hết sức lực và tâm huyết cho công việc mục vụ. Trong thời gian này, ngài đã không ngại đến hữu ngạn sông Pơkô loan báo Tin Mừng cho số làng cư dân Rơngao, gần bên suối Dak Hamong [5] . Kết quả vào ngày 29/07/1897, làng Hamòng Kơtu đã “păi yang” xin tòng giáo, Dak Tô tòng giáo 27/07/1897, Hamòng Kơtol ngày 25/08/1897 [6 ]. Nhưng đến năm 1898, cha Poyet phải đi Hong Kong bồi bổ sức khỏe tại nhà Bêtania. Sau khi cha Poyet nghỉ tại Hong Kong, vào năm 1897-1899 cha Bề trên chỉ định cha Pascal Jary đang phụ trách Kon Hngo (Phương Quý ngày nay) trực tiếp củng cố niềm tin và đời sống đạo cho các làng Hamòng mới xin tòng giáo nói riêng, cho vùng cư dân Rơngao nói chung [7 ]. Năm 1899, Cha Emile Kemlin (Văn) đến miền truyền giáo Kon Tum. Dưới sự hướng dẫn của cha Irigoyen (Hương), ngài học tiếng dân tộc Rơngao và chẳng mấy chốc ngài thông thạo ngôn ngữ này. Sang năm 1900, địa sở Hamòng được thành lập, gồm một số làng đã tòng giáo nói trên, thêm làng Dak Mut (tòng giáo 1901) và nhiều làng khác ở trong vùng. Cha Kemlin là người đầu tiên được bổ nhiệm phụ trách địa sở mới này. 2 Bản tiếng Pháp “Les Sauvages Bahnars” viết là Ha-Mong; bản dịch “Dân Làng Hồ” (sđd) viết là Ha Moong. 3 x. Echos tháng 01/1943, tr. 3. 4 x. P. Ban và S. Thiệt, “Mở Đạo Kontum”, Imprimerie de Quinhon 05/1933, tr. 159-162. 5 Hamong có nhiều cách viết khác nhau, tùy theo cách phát âm: Ha-Mong. Hamòng, Hàmòng, Hơmong, Hơ moong... 6 x. Echos địa phận Kontum tháng 6/1948. 7 x. Tiểu sử cha Denis Poyet và cha Pascal Jary, Văn khố MEP. Vào năm 1901, ngài gặp rắc rối vụ đồn trưởng Robert. Sự việc được kể lại như sau: “Chính quyền Pháp ở Attopeu, không quan tâm đến não trạng của người dân và những nguy hiểm của sự việc, nên đã gởi một viên sĩ quan tên là Robert, đến để xây dựng một đồn bót ở bên hữu ngạn con sông Pôkô, tại ngay hạ lưu với con sông Pxi, một chút về phía bắc của địa sở cha Kemlin. Ngày 17/05/1901, các chiến binh người Sêđăng tấn công vào đồn lính, gây trọng thương cho Robert và vài người lính. Cha Kemlin cấp tốc chuyển Robert sắp chết về Kon Tum ngay, và ngài cứu lấy những thứ còn lại trong đồn: đồ đạc, thực phẩm... Cha Kemlin sống tại làng Dak Drei. Những chiến binh người Sêđăng do chủ làng Dak Drei cầm đầu đã tấn công ba lần nơi ở của cha, nhưng đều bị đẩy lùi. Đó là vào ngày 24/11//1901. Vào tháng 03/1902, ông Castanier, một quan chức của chính phủ ở Attopeu tổ chức một đoàn quân có sứ mạng thiết lập lại hòa bình trong vùng này. Cha Kemlin điều đình, khuyên nhủ. Trong khi đoàn quân thi hành sứ mạng, thì nhà ở, nhà thờ và mọi thứ đồ đạc của ngài đều bị đốt cháy, phá trụi” [8] . Hoà bình được lập lại nơi người Sêđăng, Cha Kemlin tiếp tục việc loan báo Tin Mừng cho dân Rơngao. Năm 1902 các làng Kon Gung, Dak Kang, Pơlei Arang theo đạo. Và băng qua bên kia sông Dak Bla, ở phía nam trong giới hạn khu vực phụ trách của mình, cha Kemlin đã thành lập làng công giáo Plei Jơdrâp, mà chẳng bao lâu sẽ trở thành trung tâm của một địa sở mới. Trung tâm này và bình nguyên trải dài dọc theo sông Pô Kô lên hướng bắc là nơi cư trú tập trung của dân Rơngao (người Rơngao có tập quán chỉ sinh sống ở vùng đất bằng), mà gốc là người Hamòng (Trung tâm người Hamòng). Cha Kemlin đi khắp địa sở của ngài để chỉ dẫn việc xây dựng các nhà thờ, để thăm viếng, để dạy dỗ các bổn đạo và trải qua hàng giờ thâu đêm nói chuyện với họ. Chính vì vậy mà ngài đã có được sự thấu hiểu ngôn ngữ, phong tục, tập quán và tâm hồn người Rơngao [9 ]. Tuy vậy, một số làng người Hamòng, kể cả làng Hamòng Kơtu và làng Dak Drei có một thời gian bỏ đạo. Một số tín hữu trung thành của Hamòng Kơtu và Dak Drei qui tụ lập thành làng Plei Rơwăk thuộc địa sở Plei Jơdrâp vào năm 1905 [10] . Năm 1912, Đức Cha Jeanningros (Vị) Đại Diện Tông Tòa Đông Đàng Trong (Qui Nhơn) lên kinh lý và ban bí tích Thêm sức cho vùng dân tộc Tây Nguyên. Đức Cha trãi qua cuộc hành trình đầy gian khổ thăm Hamòng Kơtu sau khi thăm Dak Kơna: 8 x. Tiểu sử cha Emile Kemlin, Văn khố MEP. 9 x. Tiểu sử cha Emile Kemlin, Văn khố MEP & “Bok Kdră Biang, Bok Kdră Mixiô Kontum”, Hlabar Tơbang số 268, 1973, tr. 5-8. 10 x. Echos tháng 5-6-7/1949. “Đức Giám mục trở về theo đường Kon Hơring vào ngày thứ hai ; ngày thứ ba, dùng thuyền của dân Dak Kang xuôi dòng sông Pơkô đến Hamong Kơtu. Dòng nước chảy xiết phải xuống thuyền hai ba lần. Dân làng Dak Mút đón ngài tại bến sông, nên ngài phải nghỉ ngơi đôi chút tại làng của họ và làm phép nhà thờ họ mới làm trong năm vừa qua. Làng Hamong Kơtu hiện nay thật là buồn thảm; họ đã bỏ bê tất cả việc đạo Thánh Chúa. Chỉ có một số dân làng Dak Io và Hamòng Kơtol đón ngài và đưa về nhà cha Minh. Nhờ vậy, ngài vui đôi chút và dân làng đánh chinh trống theo thường lệ. Vì thế, ngài không ban bí tích thêm sức cho ai cả, không bằng lòng đức tin của địa sở này sa sút” [11 ]. Ngày 29/01/1912, cha Bề trên Geurlach (Cảnh) qua đời. Cha Kemlin được chọn kế vị nên ngài về Kon Tum cư ngụ. Các cha phụ trách địa sở Hamòng trong giai đoạn này: -Cha Emile Kemlin (Bok Biang)......................1899-1912 ; -Cha Priou (Tai)..........................................1912-1915 ; Năm 1914, cha Priou buộc phải đi tĩnh dưỡng ở đồng bằng, sau đó về Pháp. -Cha Jamet................................................1913-1915 ; Từ 1914-05/1915 cha Jamet chuyển đến phụ trách Kon Trang. -Cha Phaolô Lê Đình Ban...............................1914-1933 ; Các địa sở khu vực phía Tây Miền Truyền Giáo Kon Tum (Rơngao) (Trích “La Mission des Pays Mois en 1937”, Vicariat Apostolique de Kontum (Annam) 11 x. Hlabar Tơbang năm 1913, số 27 trang 36. III. THỜI KỲ CỦNG CỐ HỌ ĐẠO Cha Phaolô Lê Đình Ban vừa lên Kon Tum năm 1914 ở tại Rơhai (Tân Hương) được gởi lên phụ tá tại Hamòng, sau đó chính thức phụ trách địa sở này từ cuối năm 1916. “Cuối năm 1916, Bề trên lại giao địa sở Hàmong cho ngài (cha Phaolô Ban). Hàmong lúc đó các làng bỏ đạo gần hết, nhà thờ và phòng ở tại sở chính (Hàmong Kơtu) hiu quạnh vắng vẻ, hư nát vì đã lâu không có linh mục coi sóc. Chẳng bao lâu, vì lòng sốt mến và công lao khó nhọc, ngài dần dần mở lòng cho các làng ăn năn trở lại. Ngài kiếm chỗ cao ráo dựng nhà thờ, nhà xứ lợp ngói rộng rãi khang trang. Người Thượng hay có tập tục “chạy làng”, nên ngài cũng lo lập họ người Kinh, cho có người đọc kinh dâng lễ hôm mai và lo tập làm ăn có ý cho người Thượng bắt chước theo. Ngài xin Bề trên trưng đất và lo giúp lập sở trồng cà phê chỗ rừng già gần Hàmong, mục đích tạo thêm huê lợi giúp Nhà Chung. Sau nhiều năm dày công tạo lập vun xén nơi địa sở Hàmong, đến năm 1933, Bề trên đổi ngài qua địa sở Pơo (La Sơn). Lúc này ngài đã có tuổi và phải rời xa nơi gắn bó nhiều năm, nhưng ngài vẫn vui vẻ, khiêm tốn vâng lời Bề trên, không ngại ngùng luyến tiếc!” [12] . Năm 1920, cha Simon Nguyễn Thành Thiệt phụ trách Kontrang Mơnây, cũng giúp mục vụ địa sở Hamòng. Thời cha Anrê Lê Xuân phụ trách (1933-1951), theo báo cáo năm 1937 của địa phận Kon Tum như sau: “Địa sở Hamòng được giao cho linh mục bản xứ là cha Anrê Xuân, gồm 8 cộng đoàn tín hữu lên tới 1.418 giáo dân, đa phần là người Rơngao trừ 59 người là tín hữu người kinh. Từ Đak Kang, nếu dùng thuyền độc mộc xuôi theo dòng sông Pơkô khoảng 15 cây số, chúng ta sẽ tới vùng cư dân Hamòng cư trú. Cũng xin lưu ý, cuộc hành trình bằng thuyền độc mộc nhiều nguy hiểm, có những khúc ghềnh thác dài 3 cây số; nếu quí vị muốn tìm cảm giác mạnh, tôi đoan chắc quí vị sẽ được toại nguyện. Hamòng Kơtu làm trung tâm của địa sở. Ở đó, quí vị sẽ thấy được một ngôi nhà thờ rất thích hợp, một nhà xứ và các cơ sở phụ thuộc được xây dựng chắc chắn. Địa sở này gồm 1.400 tín hữu, 8 họ đạo không có xa nhau, điều hành mục vụ tương đối dễ dàng; cái khó khăn lớn nhất phát xuất từ tính khí hay thay đổi của người Rơngao. Bên cạnh đó, linh mục trẻ người bản xứ với sức khỏe khá suy yếu đảm nhận địa sở này cũng không đạt được những thành quả như lòng mong ước. Trừ có 2 trong các họ đạo của ngài khá hăng hái và sốt sắng, còn các họ đạo khác chưa đạt được đời sống tốt lành” [13 ]. * SỔ RỬA TỘI ĐỊA SỞ HAMÒNG CÒN LƯU TẠI GIÁO XỨ KON RƠBÀNG [14] Sổ rửa tội địa sở Hamòng phần nào cho biết những giai đoạn do các cha phụ trách qua việc ký tên trong sổ Bí tích như sau (còn một phần sổ rửa tội khác bị thất lạc): + Thời kỳ cha Phaolô Lê Đình Ban:...................ngày 10/09/1916 đến 06/05/1923. + Thời kỳ cha Anrê Lê Xuân:.............................ngày16/06/1933 đến 13/07/1951. + Thời kỳ cha G.Baot. Nguyễn Quang Huy:.....ngày 15/10/1951 đến 11/04/1958. + Thời kỳ cha Antôn Ngô Đình Thận:............ngày 26/01/1958 đến 23/10/1967. + Thời kỳ cha Irênê Nguyễn Bình Tĩnh:..........ngày 10/07/1968 đến 30/12/1971. 12 x. “Cha Phaolồ Ban”, Echos de la Mission tháng 2/1947, trang 5. 13 x. La Mission des Pays Mois en 1937, Vicariat Apostolique de Kontum (Annam). 14 Theo tài liệu về “Sơ lược tiểu sử địa sở Hamòng” của Lm Gioakim Nguyễn Hoàng Sơn. -Năm 1941, có cha Martial Lê Thành Tin (TpLm 15/01/1938) từ Đak Kang được bổ nhiệm phụ trách Hamòng, tuy nhiên mới nhận nhiệm sở được 8 ngày ngài đột ngột qua đời ngày 22/03/1941 tại Hamòng [15 ]. ** BẢNG TÓM LƯỢC ĐỊA SỞ HAMÒNG – DANH SÁCH CÁC LÀNG TÒNG GIÁO & CÁC LINH MỤC PHỤ TRÁCH [16 ]. Năm 1949, số giáo dân các làng thuộc địa sở Hamòng do cha Anrê Xuân chính xứ, cha Tô ma Ánh phó xứ gồm 1.433 giáo dân Thượng, 62 giáo dân Kinh. Cụ thể: -Hamòng Kơtu: 172 ; -Dak Yo: 252 ; -Dak Drei: 43 ; -Kon Gung: 353 ; -Dak Uơk: 249 ; -Dak Mut: 143; -Hamòng Kơtol: 201 ; -Hamòng người Kinh: 62 [17] . IV. CÁC GIAI ĐOẠN THĂNG TRẦM CỦA ĐỊA SỞ HÀMÒNG Thời kỳ chiến tranh thế giới II (1939-1945) rồi cuộc kháng chiến 9 năm 1945-1954, tiếp đến chiến cuộc ngày càng leo thang đã gây ra xáo trộn xã hội và biến động tôn giáo trong vùng. 1- Năm 1956 dưới thời cha G. B. Nguyễn Quang Huy, địa sở Hamòng còn bên hữu ngạn sông, gồm 1.292 tín hữu Thượng, có các chú phục vụ trong địa sở như sau: -Chú Nhôn, Hamong kơtu; -Chú Mơno, chú Chú, Hamong kơtol; -Chú Hiơt, chú Hiêu, Dak Uơk; -Chú Dơn, chú Ot, chú Nhao, Dak Io; -Chú Hier, chú Dech, Kon Gung. Các câu biện : Thầy Đại, ông câu Tòng, ông câu Thử đã phục vụ từ năm 1935 thời cha Antôn Xuân v.v... [18 ] 2- Năm 1958, Cha Gioan Baotixita Nguyễn quang Huy vẫn chính xứ địa sở Hamòng, với 6 làng, 10 yao phu, tổng số tín hữu là 1.258 gồm 1.194 dân tộc, 74 tín hữu kinh.[15] 3- Đầu năm 1959. Trong tình trạng biến động nhiều mặt, chiến tranh, bom đạn, chiếm đất, dành dân, giữ dân của những thế lực đối nghịch, người dân thuộc địa sở Hamòng dần dần phải lui về phía tả ngạn bên sông Pơkô (nay thuộc huyện Đăk Hà) để gần huyện và tỉnh mong tìm cuộc sống ổn định dù mong manh. Cha Gioan Baotixita Nguyễn quang Huy chính xứ địa sở Hamòng theo con chiên mình phải bỏ những nơi cư trú bên hữu ngạn Pơkô cùng đi với dân chuyển qua hữu ngạn sông bắt đầu xây dựng những cơ sở cần thiết cho nhu cầu sinh hoạt tôn giáo : có nhà thờ tương đối rộng đủ giáo dân dự lễ ngày chúa nhật, có nhà xứ thích hợp tiếp đón các tín hữu cũng lo việc giáo lý và các bí tích cho người tín hữu, chưa kể lo việc dân sinh đang gặp khó khăn. 15 x. Bulletin M.-E. P, 05/04/1941, tr. 422-423. 16 x. Echos tháng 6/1948. 17 x. Echos năm 1949. 4- Họ đạo người kinh gọi là họ Hamòng kinh. Sau khi ổn định nơi cư trú mới và tổ chức mặt hành chính, cư dân Hamòng kinh tổ chức thành làng Tân Thành, thuộc xã Ngô Trang. Năm 1962-1963, vì đường giao thông đến xã Ngô Trang khó khăn và khi số dân kinh tương đối cao, đã thành lập xã Tân Thành tại địa phương. 5- Chiến cuộc ngày càng ác liệt, khói lửa chiến tranh bao trùm rừng núi Tây nguyên, nhiều làng bị o ép lại, sống trong 2 làn bom đạn, nguy hiểm đến sinh mạng. Đến năm 1964 dần dần các làng Hamòng phân tán nhiều nơi, nhất là họ đạo Tân Thành chạy khỏi vùng Hamòng, có gia đình về Phương Quý gần quận Kon Tum, kẻ thì chạy tạm tá túc tại Ngô Trang, hay chạy về Pleiku...Đến năm 1972, mùa hè đỏ lửa, Tây Nguyên bị xáo trộn toàn diện, dân chúng lũ lượt tay bế tay bồng bằng mọi cách di tản về thị xã Kon Tum. Các địa sở vùng cực bắc Kon Tum trong quận Đăk Tô chạy về Kontum và sau đó năm 1973 một số địa sở Sêđăng chạy đến định cư ở Plei Manăng quận Phú Thiện cũ (tỉnh Phú Bổn) và cha Arnould (Nhu) coi sóc trên 3.456 tín hữu dân tộc Sêđăng tại Plei Manăng II. Còn các làng thuộc địa sở Hamòng một số làng chạy về Đak Kâm hoặc một số khác chạy về các điểm tiếp cư ven thị xã Kontum. BẢNG KÊ : HAMONG từ năm 1956 – 1958[16] Năm 1959, Hamòng được di chuyển qua tả ngạn sông Pơkô (nay thuộc huyện Đak Hà) và lấy tên Hamòng - Dak Uơk (gọi địa sở Dak Uơk)[19] . Ngày 01/01/1968, cha Irênê Nguyễn Bình Tĩnh về đảm nhận địa sở Võ Định thay cha Gioakim Nguyễn thúc Nên, và sau khi cả địa sở Hamòng không có linh mục tại chỗ, cha đã kiêm nhiệm Dak Uơk. Theo lịch địa phận năm 1970 số họ đạo và giáo dân như sau: 18 x. “Chức dịch thơ tín” năm 1937. 19 x. Lịch công giáo địa phận Kon Tum năm 1959 và các năm liên hệ. V. NHỮNG BIẾN CỐ THỬ THÁCH LÒNG TIN TRONG GIAI ĐOẠN 1973 - 2009. A – THUỘC ĐỊA SỞ DAK KÂM (1973 - 2005). Nhìn tổng quát: Về mặt giáo phận, 1972, vì thiếu các linh mục nên nhiều lúc một linh mục phải kiêm nhiệm hay quản lý một số địa sở di tản về địa bàn gần thị xã như cha Giuse Nguyễn Đức Chương phụ trách Dak Kâm kiêm các địa sở lớn như Kon Trang Mơnei, Hamòng-Dak Uơk . . . 1 – Sau biến cố mùa hè đỏ lửa năm 1972, tất cả các địa sở trong tỉnh phải di tản về tạm trú quanh thị xã Kontum. Khi thành lập địa sở Dak Kấm vào ngày 23/10/1973, chánh xứ cha Giuse Chương, có 21 làng trong đó có 4 làng Hamòng. 2 – Địa sở Hamòng gồm làng Hamòng Dak Uơk (tòng giáo năm 1924), Hamòng Dak Yo (tòng giáo 1899), Hamòng Kơtu (tòng giáo 29/07/1897), Hamòng Kơtol (tòng giáo 25/08/1897). Ngoài 4 làng gốc Hamòng còn có Dak Mut, làng này nói tiếng Bahnar tòng giáo 1901, làng Kon Gung (Rơngao) tòng giáo năm 1902 có một thời kỳ thuộc địa sở Hamòng. Hai làng sau này cũng trực thuộc địa sở Dak Kấm trong giai đoạn nói trên. 3 –Sau biến cố 1975, một số làng không về quê cũ, như Kontrang Mơnei không được về vùng Võ Định, nơi sẽ lập thị trấn Dak Hà mà phải định cư tại xã Dak La (gần Ngô Trang). Các làng Hamòng về nơi cũ. An ninh dần dần ổn định, công ăn việc làm dù khó khăn nhưng cũng có chiều hướng rõ nét là tự cung tự cấp lấy sức lao động “đổ mồ hôi xót con mắt” làm ra cơm bánh mà ăn. Giáo dân dân tộc các làng thuộc địa sở Hamòng về làng cũ phía bên tả ngạn sông Pơkô trực thuộc cha Giuse Nguyễn đức Chương chính xứ (khi ngài về Kon Rơbang coi sóc 3 địa sở Đak Kấm, Kon Rơbang và Hamòng) cho đến năm 2004 số giáo dân lên trên 15.000 tín hữu. Về sau, cha Giuse Chương được thuyên chuyển về Plei Rơhai và cha sở Plei Rơhai Micae Võ Sự về Kon Rơbang. Cha sở mới Micae Võ Sự (từ 2004-2005) phụ trách 3 địa sở với số giáo dân 15.000 người. Kế tiếp cha Simon Phan văn Bình (từ 2005) trực tiếp chính xứ địa sở Hamòng khi các làng này được chính quyền địa phương di dời về phía hữu ngạn sông Pơkô nơi cư trú hiện nay (thuộc huyện Sa Thầy). Các làng Hamòng đã di tản dần dần hầu như trở về nơi lập cư trước kia bên tả ngạn sông Pơkô thuộc địa bàn huyện Đak Hà. Mặc dù, linh mục chánh xứ Giuse Chương trong suốt thời gian gần 30 năm (1975 - 2005) không thể dâng lễ tại địa sở Hamòng của ngài được. Nhưng mỗi làng cố gắng làm một nhà nguyện bằng tranh để đọc kinh hôm sớm dứơi sự điều động của các Yao phu và các bà mẹ gia đình. Nhờ đó địa sở Hamòng nói chung tương đối đứng vững trong lòng tin. Tuy nhiên, vắng bóng chủ chăn tại chỗ lâu năm, nên “nước đắng” dần dần xâm nhập vào cánh đồng lúa: một số giáo phu như một số gia đình bị chao đảo trong sự hiệp nhất và trong phụng tự. 4 - Theo nơi cư trú năm 1999, các làng dọc bờ sông Pơkô từ bắc xuống phía nam giáp sông Dak Bla thứ tự như sau: a/ Từ bắc: hữu ngạn sông Pơkô có Dak Mót, đến Dak Rao II gần suối Dak Tơkan. b/ Hạ lưu suối Dak Tơkan, bên tả ngạn Pơkô, có nhà thờ Dak Rao I. Bên hữu ngạn Pơkô có Kon Rơtu II, dịch xuống phía nam một tí có Kon Rơtu I (giáp Krong Psi). c/ Hạ lưu Krong Psi, bên tả ngạn sông Pơkô có 3 làng từ trên xuống: – Dak Kung; – Kon Gung; – Dak Mut. d/ Hạ lưu Dak Ui có 4 làng thuộc địa sở Hamòng xưa kia: – Dak Uơk; – Dak Yo; – Hamòng; – Plei Tôl. Theo thống kê số giáo dân vào năm 1998, nhân kỷ niệm 150 năm (1848 -1998) truyền giáo Kontum, số giáo dân 4 làng Hamòng như sau: Hamòng Dak Uơk có 730 tín hữu; Hamòng Dak Yo có 520 tín hữu; Hamòng Kơtu có: 310 tín hữu; Ha mòng Kơtol có 553 tín hữu; B. DI CHUYỂN MỘT SỐ LÀNG THUỘC ĐỊA SỞ HAMÒNG VỀ PHÍA HỮU NGẠN SÔNG PƠKÔ, VÀO SÂU NỘI ĐỊA. 1.– Để xây dựng thủy điện trên dòng sông Pơkô, chính quyền địa phương buộc lòng phải di dời một sống làng nằm vùng trũng, nguy cơ bị ngập trong lòng hồ thủy điện, trong số đó có Hamòng Kơtu, Dak Uơk, Dak Yo và Dak Kơtol. Nhiều tháng vận động dân chúng, và có giải tích của các linh mục về lợi ích khi làm thủy điện, nhất là Đức Giám mục cũng như các linh mục yêu cầu chính quyền địa phương phải đền bù thỏa đáng cũng như giữ được bản sắc dân tộc như làm nhà rông, nghĩa địa, nơi sinh hoạt công cộng. Đây là các làng là người công giáo từ xa xưa, cần có linh mục cũng như nữ tu để giúp cho dân làng ổn định mặt tôn giáo và bảo đảm môi trừơng sinh thái cũng như sinh sống của các làng sắp di dời. – Chính quyền địa phương dần dần thực hiện những cam kết, như xây dựng các nhà thờ hầu như giống nhau, cho phép linh mục Simon Phan văn Bình cũng như các nữ tu đến để phục vụ người dân tại chỗ. Tuy nhiên, nhiều nhu cầu còn bất cập, như thổ cư còn hẹp, đền bù bằng tiền mặt, họ không biết xử dựng tiền làm lợi mà tiêu xài trong những việc vô bổ như mua xe honda, ăn chơi, đáng lý ra đền bù bằng tạo cánh đồng nước, nương rẫy rộng đủ đáp ứng nhu cầu sinh sống, có một nghành nghề tương xứng, chính vì vậy nhiều tệ đoan xã hội trong giới thanh nhiên nổi cộm lên. 3 - Năm 2009: hai cha phụ trách 5 họ đạo: cha Simon Phan Văn Bình và cha phó là Giuse Hà Văn Hường, với số giáo dân: 4.700. Dak Uơk (Dak Wơk): số giáo dân trên 1.000 người, trên 250 hộ; có 2 Yă giúp: đó là Yă Mélanie Brinh, thuộc địa sở Kon Jơdreh, làng Kon Mơnei Kơtu, khấn lần đầu năm 1981 và Yă Phanxica Y Guanh, thuộc địa sở Kon Rơbang, khấn lần đầu vào ngày 27/11/2008; Có 3 chú yao phu: Chú Lăih (hưu); chú Wâu và chú Jut. Hamòng Kơtu lên định cư tháng 5/ 2005. Có yă Christian Nia, thuộc địa sở Dak Kơdro, xã Psi, khấn lần đầu 1969 lên phục vụ từ tháng 11 năm 2005, và yă Y Khăn, thuộc Dak Kơdem. Có chú Nher phục vụ. Dak Yo : Không có nữ tu giúp, có 4 chú yao phu: Chú Leng, Chú Triu, chú Hyưn và chú Dơuh. Plei Tol : Không có yă giúp. Có 2 yao phu : Chú Tưn và chú Kiu. Plei Kơbey: có các yă : Dòng MTG Xuân Lộc; Yă Ngọt; yă Anh và yă Nga. Có 2 chú yao phu: Chú Hyưnh và chú Ngiu. C – MỘT SỐ NGƯỜI PHẢN ĐỐI TỪ ĐẤT ĐAI ĐẾN LÒNG TIN Chính quyền địa phương di đời một số làng ngập trong lòng hồ thủy điện Pơkô và đền bù thỏa đáng, thì có một số gia gia đình không nhận tiền đền bù, không di đời nhà, không nhận nhà xây dựng dành cho các gia đình bên hữu ngạn, nói cách khác người không hợp tác, tẩy chay. Khi lực lượng an ninh đến, các gia đình trốn chạy vào rừng bất chấp thời tiết gió mưa, mặc kệ cho con cái nheo nhóc, bất chấp con cái bệnh tật, thất học. . . Từ khía cạnh phản đối về việc nhà nước thu hồi đất đai, chuyển dần qua đồn thổi về hiện tượng “phép lạ Đức Mẹ hiện ra với bà Ghin và mạc khải cho bà bằng thị kiến”, bằng nghe Đức Mẹ nói và bà nhờ người đánh vi tính phổ biến nội dung đó, lôi kéo một số tín hữu người kinh, người dân tộc những làng chung quanh lên vùng tượng Đức Mẹ Hamòng, được mệnh danh là Đức Mẹ Hamòng, đạo Hamòng. Nội dung được gọi là mạc khải của Đức Mẹ có khá nhiều điều cần nghiên cứu, xem xét lại vì trái với nội dung đức tin truyền thống của Giáo Hội. Mới đây, một số người dân tộc tại Kon Hngo Kơtu, xã Vinh Quang thành phố Kontum đi thăm bà con gần tại Hamòng, cho biết: trong nhóm “hiện tượng Hamòng” đã ảnh hưởng đến lối sống hôn nhân lành mạnh của người dân tộc Tây Nguyên, làm suy thoái đến đời sống luân lý. Một số theo Hamòng cho rằng bỏ chồng bỏ vợ để sống chung với người khác trong nhóm được kể là không tội lệ gì ! Đây là hiện tượng ly khai tôn giáo thường xảy ra trước đây, do nhiều động lực nằm phía sau hiện tượng lèo lái, nhưng chưa thấy lối sống vô luân như trong một số trường hợp này. Hiện nay, tình thế tạm ổn, một số anh em giáo dân từ từ vui vẻ và quan hệ buôn làng trong vấn đề làm ăn, giao hảo nhiều mặt ngày càng tốt hơn. Cha sở một mặt qui tụ số tín hữu trong họ đạo đọc kinh, dạy kinh thánh, dạy giáo lý, nhất là có những khóa linh thao cho các giới, và đạt những thành quả không ngờ. Đa số dân các làng đã trở lại đạo Chúa, chỉ còn một số ít còn tin theo “Đạo Hamòng”. VI. GIAI ĐOẠN THÀNH LẬP GIÁO XỨ HƠ MOONG KƠTU Năm 2013, cha Giuse Hà Văn Hường được bổ nhiệm làm chính xứ Hơ Moong, cư ngụ tại Hơ Moong Kơtu (cách Hơ Moong Đăk Wơk 6 km). Cha Simon Bình nhận xứ Plei Kơbei. Năm 2015, cha Giuse Trần Văn Toán được bổ nhiệm phó xứ Hơ Moong. Đến ngày 25/07/2017, cha Hường chuyển đến Đăk Wơk ở; cha Toán vẫn ở tại Hơ Moong Kơtu. Ngày 10/06/2019, Đức Cha Aloisiô Nguyễn Hùng Vị, Giám mục GP Kon Tum quyết định thành lập Giáo xứ Hơ Moong Kơtu tách biệt khỏi Giáo xứ Hơ Moong, và cha Giuse Trần Văn Toán trở thành cha sở tiên khởi. Giáo xứ Hơ Moong Kơtu, thôn Kơtu, xã Hơ Moong, huyện Sa Thầy, tỉnh Kon Tum hiện nay gồm các làng: Kon Kơtu, Plei Kơbey (nhỏ) và Đăk Yo, với tổng cộng 3.337 giáo dân. Trong đó: 3.248 giáo dân sắc tộc Rơngao (riêng Plei Kơbey sắc dân Jrai); 89 giáo dân Kinh. Bổn mạng giáo xứ là Thánh Cả Giuse (19/03).               WGPKT(11/10/2021) KONTUM Chi tiết bổ sung xin gởi về giaoxugiaohovietnam@Yahoo.com

Hình ảnh nhà thờ Giáo xứ Hơ Moong Kơtu

< chưa có >

Nguồn : Trang web Giáo Phận Kontum

Chi tiết - hình ảnh bổ sung xin gởi về
giaoxugiaohovietnam@Yahoo.com 

[Trở về đầu trang ]