|
Lược
sử Gio họ
Biệt Lập
Kỳ Bương
I. VỊ TR, ĐỊA L V NHN VĂN
Trung tm sinh hoạt của gio họ
biệt lập Kỳ Bương[1] l nh thờ Kỳ Bương, tọa lạc tại thn Vn Tường,
x Bnh Ha, huyện Ty Sơn, tỉnh Bnh Định. Địa bn của gio họ bao
gồm thn Vn Tường, thn Kin Thạnh của x Bnh Ha v tất cả cc
thn của x Bnh Nghi, huyện Ty Sơn.
Ty Sơn l một huyện trung du nằm ở
pha Ty tỉnh Bnh Định, l nơi bắt đầu của một khu vực đồng bằng
rộng lớn trn lưu vực sng Kn v sng H Thanh. Thng 9 năm 1888,
nh Nguyễn thnh lập huyện Bnh Kh gồm 3 tổng: Ph Phong, Mỹ Thuận
(Thuận Truyền), Vĩnh Thạnh. Sau năm 1975, huyện Bnh Kh đổi tn
thnh huyện Ty Sơn, lc đầu bao gồm cả Vĩnh Thạnh, nhưng đến ngy
24 thng 8 năm 1981, Vĩnh Thạnh được tch ra thnh một huyện ring.
Ty Sơn xưa kia l vng đất thuộc
huyện Tượng Lm, địa bn cư tr của người Chăm, thuộc vương quốc
Chămpa cổ. Di tch của người Chăm cn để lại l hai ngi thp cổ:
thp Thủ Thiện v thp Dương Long.
Thp Thủ Thiện c nin đại xy dựng
vo khoảng thế kỷ XI trong thời kỳ chuyển tiếp giữa phong cch Mỹ
Sơn A1 v phong cch Bnh Định nhưng đậm nt phong cch Bnh Định
nhiều hơn. Khc hẳn với cc thp Chăm khc thường đứng trn đồi hoặc
g cao, thp Thủ Thiện lại được xy cất trn một vng đất tương đối
thấp, trn bờ Nam sng Kn, cch bờ sng chưa đầy 1km, thuộc địa bn
thn Thủ Thiện, x Bnh Nghi, huyện Ty Sơn, xung quanh l ruộng
nương, lng mạc. Ngy trước, tại đy c họ đạo Thủ Thiện, sau thời
gian chiến tranh họ đạo ny bị mai một cho đến nay. Vo thế kỷ XIX,
thn Thủ Thiện gọi l Thủ Hương nn trong sch Đại Nam Nhất Thống
Ch, thp ny được gọi l Thủ Hương cổ thp. Cc ti liệu của người
Php gọi thp ny l Tour de Bronze (Thp Thau).[2]
Thp Dương Long l cả một quần thể
gồm ba ngi thp nằm gần nhau, thẳng hng theo trục Bắc Nam. Cc
cửa chnh đều quay về hướng Đng. Hiện nay thp nằm trn địa bn hai
thn Vn Tường, x Bnh Ha (thuộc địa bn gio họ Kỳ Bương) v thn
An Chnh, x Ty Bnh (thuộc địa bn gio xứ Sng Cạn), huyện Ty
Sơn. Ngoi tn gọi phổ biến l Dương Long, thp cn được gọi theo
địa danh: thp Bnh An, thp An Chnh hay thp Vn Tường. Người Php
gọi di tch ny l Tour dIvoire (Thp Ng). Theo sch Đại Nam Nhất
Thống Ch th ba cổ thp ny được xy cất trn một g cao c tn l
Dương Long, nằm ở pha Nam ni Tr Sơn. Theo nhiều nh nghin cứu,
thp Dương Long tuy vẫn cn mang nhiều đặc trưng của thp Chăm,
nhưng đ chịu ảnh hưởng kh đậm của nghệ thuật Khmer. C thể thp
được xy dựng vo thời kỳ nước Chămpa bị người Khmer đ hộ, khoảng
thế kỷ XII-XIII. Nhn trong bố cục tổng thể cũng như xem xt chi
tiết từng thp, cụm thp Dương Long l một quần thể kiến trc bề thế
v c thể ni l đẹp nhất trong số cc thp Chăm cn lại ở miền
Trung.[3]
Dọc theo ranh giới pha Bắc của x
Bnh Nghi c dng sng Kn chảy về hướng Đng-Nam, cung cấp nước cho
cnh đồng hai bn, đồng thời cũng gp phần vo việc đi lại trn sng.
Cũng trn địa bn của x Bnh Nghi c đường quốc lộ 19 l tuyến giao
thng vận tải chủ đạo giữa cc tỉnh miền Trung v Ty Nguyn. Ngy
nay c trn 50 doanh nghiệp đang hoạt động trn địa bn x Bnh Nghi
dọc theo quốc lộ ny, nhưng tập trung nhiều nhất ở cc thn 1 v
thn 2; tại thn 3, c Khu cng nghiệp Bnh Nghi với qui m rất lớn.
Nhờ c khu cng nghiệp v cc doanh nghiệp, người dn ở đy cũng dễ
tm kiếm việc lm, khiến đời sống được nng cao.
L 1 trong 4 x được tỉnh chọn lm
điểm xy dựng nng thn mới, nn thời gian qua, x Bnh Nghi đ tăng
cường đầu tư pht triển hạ tầng nng thn; chuyển đổi cơ cấu cy
trồng, vật nui c hiệu quả; đồng thời khi phục, củng cố cc lng
nghề tiểu thủ cng nghiệp, tạo đn bẩy để pht triển kinh tế theo
hướng bền vững; đời sống vật chất v tinh thần của người dn được
nng ln một bước.
II. LỊCH SỬ HNH THNH V PHT
TRIỂN
1. Nguồn gốc
Ngược dng sng Kn, cc thừa sai
từ miền xui đ ln vng đất Ty Sơn v chọn Kỳ Bương, một địa điểm
bn tả ngạn sng Kn, lm cứ điểm truyền gio cho cư dn. Vng
truyền gio Kỳ Bương lc bấy giờ bao trm cả huyện Bnh Kh rộng lớn,
trước khi chia tch thnh huyện Ty Sơn v huyện Vĩnh Thạnh.
Theo bo co của Thnh Gim mục
Stphan Cuenot Thể gởi cho Hội Thừa sai Paris năm 1850, Kỳ Bương đ
c 161 gio dn, v Sng Cạn 130 gio dn, thuộc địa hạt Ph Ly.[4]
Theo tiểu sử của cc linh mục thuộc Hội Thừa sai Paris, hiện biết
được cha Jules Vialleton Tuyền đến Gio phận Đng Đng Trong năm
1872, trước hết đến Bến Đ, sau đến Đồng Quả, Kim Chu v Kỳ Bương.
Năm 1875 cha đi truyền gio ở Kontum.
2. Địa sở Kỳ Bương
Địa sở Kỳ Bương được thnh lập năm
no, khng thấy ti liệu lịch sử ghi lại. Tuy nhin trước năm 1885,
đ c cha Biện lm cha sở Kỳ Bương. Cha l người gốc G Thị, được
phong chức linh mục đời Đức cha Eugne Charbonnier Tr (1864-1878).
Khi nghe tin qun Văn Thn sắp đến, cha Biện đ về Lng Sng thỉnh
Đức cha F.X. Van Camelbeke Hn. Chiều ngy 2 thng 8 năm 1885, cha
lẻn về Kỳ Bương bảo gio dn phải lo trốn gấp, rồi ngay đm ấy cha
quay trở lại Lng Sng. Ngy 4 thng 8, ng Trm Quế trốn xuống G
Bồi để lin lạc với cha, th sng ngy 5 ton họ đạo Kỳ Bương đ bị
qun Văn Thn phng triệt nghim nhặt, rồi sau đ nh thờ Kỳ Bương
v nh gio dn bị phng hỏa thiu hủy. Một cy thập gi to lớn lm
bằng hai cy tre đặt ở giữa đường, ai đi ngang qua phải đạp ln, ai
khng chịu đạp th liền bị xử trảm. Gio dn Kỳ Bương hầu hết bị
chm hoặc bị chn sống đầy 3 giếng su, tất cả l 161 người. Chỉ độ
dăm ba người trốn được vo ni rồi tm cch trốn về Qui Nhơn. Trong
số đ c ng Mai Hổ, ng Mai Chnh l con chu ng Trm Mai Quế. ng
Mai Quế l anh em thc b với tướng Mai Xun Thưởng của phong tro
Văn Thn.
Tại Sng Cạn, nhờ c ng Cửu Hơn,
một người lương đi lnh ở triều đnh Huế bo tin, nn một số gio
dn sớm chạy trốn vo Đồng Tre, Cy Da ở Ph Yn. Sau Văn Thn một
số ở lại lập nghiệp tại Đồng Tre như dng họ cha Phr Nguyễn Đnh
Tịch v ng Cu Tin, một số b con trong dng họ hiện nay cn ở
Sng Cạn. Trừ số người sống st ny, nhiều tn hữu tại Sng Cạn đ
bị Văn Thn st hại, hiện cn hai mả tử đạo chn tập thể tại G Giữa.
Sau Văn Thn, một số t gio dn
sống st trở về, gầy dựng lại địa sở. Cha Biện tiếp tục lm việc mục
vụ tại Kỳ Bương. Phong tro tng gio lại nổi ln mạnh, khiến Kỳ
Bương gia tăng gio dn đến 150 người v ng Mai Hổ lm ng Cu, ng
Mai Chnh lm biện họ. Nh thờ cũng được xy cất lại v trong dịp
ny gio dn đ thu hốt hi cốt của những tn hữu đ bị Văn Thn st
hại, liệm vo 6 hm đi lớn v chn trong nh thờ.
Cũng trong phong tro Văn Thn, số
gio dn đang ở Kim Chu chạy xuống Qui Nhơn lnh nạn, sau đ vo
Gia Định, đến năm 1887 hồi cư. Sau khi hồi cư, họ đạo Kim Chu được
thnh lập, với một nh nguyện khim tốn, mi tranh vch đất. Họ đạo
Kim Chu lc ấy cũng thuộc quyền chăm sc của cha sở Kỳ Bương. Lc
đầu gio dn Kim Chu phải vất vả đi 30km để đến Kỳ Bương dự lễ Cha
nhật. Sau đ v số tn hữu tại Kim Chu ngy cng đng, nn cha Biện
thường xuyn ở tại Kim Chu.
3. Giai đoạn thuộc quyền kim nhiệm
của cha sở Kim Chu
Năm 1889, địa sở Kim Chu được
thnh lập v cha Biện được bổ nhiệm lm cha sở Kim Chu, kim nhiệm
địa sở Kỳ Bương.[5] Trong thời gian ny thường c cc cha ph Kim
Chu đến ở tại Kỳ Bương để chăm sc mục vụ: cha Phanxic Xavi
Nguyễn Văn Sanh từ thng 1 đến thng 8 năm 1892, cha Phr Yến từ
năm 1897 đến 1898.
Thng 9 năm 1898, cha Jules Vincent
Labiausse Sng, cha ph Kim Chu được chuyển đến ở v lm việc tại
Kỳ Bương cho đến thng 7 năm 1899.
Năm 1899, cha Phanxic Xavi Nguyễn
Văn Sanh được đưa về lm việc tại Kỳ Bương lần 2 từ năm 1899 đến
1902. Trong thời gian ny c cha Joseph Percevaux Qui đến địa phận
Đng Đng Trong năm 1898, lm việc tại Phương Phi v Kỳ Bương, nhưng
năm 1900, cha ng bệnh v trở về Php.
Năm 1902, cha Sanh được đưa về Tn
Dinh, Kỳ Bương khng c cha ở tại chỗ. Từ thng 2 đến thng 10 năm
1903, cha Joseph Lalanne Ln, cha ph Kim Chu, ở tại Kỳ Bương.
4. Địa sở Kỳ Bương c cha sở ring
. Cha Giacb Huỳnh Văn Chỉ
(1906-1917)
Năm 1906, cha Giacb Huỳnh Văn Chỉ
được bổ nhiệm lm cha sở Kỳ Bương. Vo thời điểm ấy địa bn của địa
sở bao trm cả huyện Bnh Kh, nay l huyện Ty Sơn. Gio dn Kỳ
Bương lc bấy giờ c 1.250 người, được phn bố trong 10 họ đạo: Kỳ
Bương, Sng Cạn, Kin Ngi, Đồng Ph, Ph Hữu, Mỹ Thạch, Mỹ Thnh,
Thuận Truyền, Mỹ Yn, Thuận Ninh.. Trong thời gian ny c cha Henri
Bonhomme Toại lm phụ t, phục vụ tại Kỳ Bương, Đồng Ph từ năm 1906
đến 1908.
. Cha Giuse Văn (1917-1931)
Thng 9 năm 1917, cha Giuse Văn
được bổ nhiệm lm cha sở Kỳ Bương. Một năm sau, cha Văn đau nặng
phải đi nằm nh thương Qui Nhơn từ ngy 7 thng 12 năm 1918. Kỳ
Bương vắng cha sở một thời gian. Thng 4 năm 1919, cha Tma Triều
mới thụ phong linh mục thng 1 năm 1919 được chỉ định tạm quyền cha
sở Kỳ Bương trong khi chờ đợi cha Văn phục hồi sức khoẻ. Thng 7 năm
1919, cha Văn trở lại Kỳ Bương v lm việc tại đ cho đến khi qua
đời ngy 13 thng 8 năm 1931. Theo tờ trnh hằng năm của địa phận
Đng Đng Trong: năm 1921, địa sở Kỳ Bương c 9 họ đạo, 1.265 tn
hữu, năm 1922 tăng ln 1.306.[6]
Trong 14 năm lm cha sở Kỳ Bương,
cha Văn đ c cng xy dựng v mở mang địa sở. Cha xy dựng nh thờ
Sng Cạn với sự phụ gip của ng Trm Tế [7] v được Đức cha
Constant Jeanningros Vị lm php trọng thể. Năm 1927, nh thờ Ph
Hữu được xy dựng lại rộng ri hơn, c nh vung, mng xy đ ong,
vẫn mi tranh vch đất. Năm 1929, cha lập họ đạo v xy dựng nh thờ
Tng Chnh.
Thời gian cha Văn lm cha sở Kỳ
Bương, c 3 cha ph: Cha Gioakim Nguyễn Thủ ở tại Kin Ngi từ năm
1920 đến 1922, cha Micae Thin ở tại Ph Hữu năm 1921, cha Phr
Nguyễn Văn Quyển ở tại Kỳ Bương từ năm 1923 đến 1930.
. Cha Micae Ng Trung Lnh
(1931-1937)
Năm 1931, sau khi cha Giuse Văn qua
đời, cha Micae Ng Trung Lnh kế nhiệm cha Văn lm cha sở Kỳ Bương.
Thời cha Lnh, c thnh lễ đầu thng tại nh thờ Ph Hữu. Cha đẩy
mạnh việc mở đạo tại vng Mỹ Thạch. Theo thống k hằng năm của địa
phận, tnh đến thng 9 năm 1937, Kỳ Bương c 1.534 gio dn trong 8
họ đạo.[8]
. Cha Phaol Nguyễn Tấn Th
(1937-1949)
Năm 1937, cha Lnh được đổi đi, cha
Phaol Nguyễn Tấn Th đến thay. Cha sửa lại nh thờ Kỳ Bương rộng
lớn hơn, sạch sẽ hơn, nhưng vẫn cn lợp tranh. Theo thống k hằng
năm của địa phận Qui Nhơn, năm 1939 địa sở Kỳ Bương c 1.466 gio
dn trong 8 họ đạo. Năm 1941, một quần thể gồm nh thờ, nh vung v
trường học được cha Th xy dựng tại Mỹ Thạch. Từ năm 1941, c cc
cha ph Kỳ Bương ở tại Mỹ Thạch: cha Giuse T Đnh Tin từ năm 1941
đến 1945, cha Phaol Huỳnh Tấn Ngoan từ năm 1945 đến 1946, cha Anr
Nguyễn Hong Nhu từ năm 1946 đến 1947.
Năm 1949, bốn họ đạo Mỹ Thạch, Kin
Ngi, Mỹ Thnh, Thuận Truyền được tch khỏi Kỳ Bương để thnh lập
địa sở Mỹ Thạch với cha Gioakim Phan Cng Sử lm cha sở tin khởi
(1949-1958).
. Cha Anr Nguyễn Hong Nhu
(1950-1954)
Năm 1950, cha Anr Nguyễn Hong Nhu
từ địa sở Trường Cửu được chuyển về lm cha sở Kỳ Bương. Lc ny địa
sở Kỳ Bương gồm c cc họ đạo: Kỳ Bương, Sng Cạn, Ph Hữu, Mỹ Yn,
Bnh Đức, Bu Lng, Đại Ch, Tn Nghi, Tng Chnh, Thủ Thiện, Dng
Ha. Năm 1954 cha Nhu bị đi t Việt Minh, địa sở Kỳ Bương bị bỏ
trống hai năm (1954-1956). Gio dn Kỳ Bương phải đi dự lễ Cha nhật
tại nh thờ Kim Chu, hoặc tại nh thờ Mỹ Thạch.
. Cha Phr Nguyễn Sĩ Tư
(1956-1968)
Năm 1956, cha Phr Nguyễn Sĩ Tư
được bổ nhiệm lm cha sở Kỳ Bương. Cha Tư được php dời cư sở về
Sng Cạn. Như vậy từ năm 1956, địa sở Kỳ Bương đổi tn thnh địa sở
Sng Cạn, v tn gọi Kỳ Bương chỉ cn được dng cho một họ nhnh của
địa sở Sng Cạn cho đến ngy nay. Trong thời gian lm cha sở Sng
Cạn, cha đ thnh lập 10 gio họ mới, trong số đ c gio họ Bnh
Nghi, nay thuộc gio họ biệt lập Kỳ Bương.
5. Giai đoạn trực thuộc gio xứ
Sng Cạn
Trong giai đoạn ny, Kỳ Bương v
Bnh Nghi l hai gio họ của gio xứ Sng Cạn. Năm 1964 cha Tư xy
lại nh thờ Kỳ Bương bằng gạch gi kin cố v khang trang. Năm 1965,
v l do chiến tranh, gio dn Kỳ Bương cũng như cc gio họ khc
của gio xứ Sng Cạn di tản về Qui Nhơn, hoặc ln An Kh, đa số sang
Ph Phong, Bnh Nghi hay Ph An.
Sau khi ha bnh vn hồi, gio dn
hồi cư, nhưng nh thờ Kỳ Bương, qua chiến tranh đ trở thnh hoang
phế khng sử dụng được. Tiếp đến, trận bảo số 9 năm 1984 đ lm hư
hại thm. Thng 6 năm 1997, cha Gioakim Nguyễn Hong Tr, cha sở
Sng Cạn (1975-2001), khởi cng xy dựng lại trn diện tch 10m x
28m, với mặt tiền được tu bổ, đồng thời xy thp chung mới v tường
ro cổng ng khang trang. Ngy 8 thng 12 năm 1998, dịp lễ Đức Mẹ V
Nhiễm Nguyn Tội, bổn mạng gio họ Kỳ Bương, Đức cha Phaol Huỳnh
Đng Cc đ đến cử hnh thnh lễ lm php nh thờ.
Trước mặt tiền nh thờ mới c mấy
cu liễn bằng chữ Hn, hai cu ngũ ngn ở giữa, hai cu thất ngn ở
hai bn. Hai cu ngũ ngn, từ phải sang tri: Tịnh thổ sinh phc quả.
Từ vn vũ ha nhi, nghĩa l: Đất sạch sinh quả phc. My lnh mưa
Hi Nhi Tạo Ha. Hai cu thất ngn, từ phải sang tri: Thần mn linh
nghiệm thin hương hộ. Thạch sở thnh cơ Gio Hội đường, nghĩa l:
Cửa thần linh nghiệm của nh qu trời. Nền đ thnh thiện của nh
Hội Thnh. Hiện nay mấy cu liễn ny khng cn nữa v đ bị phủ lấp
trong đợt sơn sửa nh thờ sau đ. Ngoi ra cha Tr cũng xy tường
ro cổng ng xung quanh nh thờ.
Thời gian cha Tr lm cha sở Sng
Cạn, hằng năm cha về nh thờ Kỳ Bương dng lễ Bổn mạng cho gio họ.
Sau khi nh thờ được xy dựng xong, ngoi cc giờ kinh tối hằng ngy,
mỗi tuần 2 lần cha Tr đến dng thnh lễ ngy thường cho gio dn.
Năm 2013, trong thời cha Phr V
Thanh Nhn lm cha sở Sng Cạn (2001-2014), cha đ xy ngi nh xứ 3
phng v cc cng trnh phụ. Về phụng vụ, mỗi ngy trong tuần v
ngy Cha nhật đều c thnh lễ tại nh thờ Kỳ Bương, như một gio xứ.
Trong thời cha Gioakim Dương Minh Thanh lm cha sở Sng Cạn từ năm
2014 đến nay cũng thế.
6. Thnh lập gio họ biệt lập Kỳ
Bương
So với cc gio xứ v gio họ biệt
lập trong ton Gio phận Qui Nhơn, Kỳ Bương c một lịch sử lu đời
nhưng đầy những thăng trầm. Nguyn l một địa sở kỳ cựu đ c từ hơn
một trăm năm, từ đ pht sinh ra mấy gio xứ khc, thế m nay chỉ
cn l một gio họ nhỏ b. V vậy, để từng bước phục hồi vị tr
trước đy của Kỳ Bương, ngy 20 thng 6 năm 2020, Đức cha Matth
Nguyễn Văn Khi, Gim mục Gio phận, đ k Quyết định thnh lập gio
họ biệt lập Kỳ Bương, tch ra từ gio xứ Sng Cạn. Đồng thời Đức
Gim mục cũng bổ nhiệm cha Phr Nguyễn Ngọc Đức lm cha quản nhiệm.
Ngy 26 thng 6 năm 2020, Đức cha
Matth chủ sự thnh lễ cng bố quyết định v văn thư bổ nhiệm ny,
với đon đồng tế gồm cha Giuse Trương Đnh Hiền, Tổng Đại diện, v
qu cha trong Gio phận, cng với sự hiện diện của cc tu sĩ, chủng
sinh v b con gio dn sở tại v từ cc nơi khc, để mọi người hiệp
cầu nguyện cho cộng đon gio họ biệt lập Kỳ Bương.
7. Hiện tnh gio họ biệt lập Kỳ
Bương
Hiện nay gio họ biệt lập Kỳ Bương
bao gồm 2 gio họ: Kỳ Bương v Bnh Nghi, với 59 gia đnh, 201 gio
dn, tnh đến cuối năm 2019.
1. Gio họ Kỳ Bương
- Địa bn: thn Vn Tường v thn
Kin Thạnh, x Bnh Ha, huyện Ty Sơn.
- Nh thờ: xy dựng năm 1997, tại
thn Vn Tường, x Bnh Ha, huyện Ty Sơn.
- Số gia đnh v gio dn: 37 gia
đnh, 125 gio dn.
- Bổn mạng: Đức Mẹ V Nhiễm Nguyn
Tội.
2. Gio họ Bnh Nghi
- Địa bn: ton bộ x Bnh Nghi,
huyện Ty Sơn.
- Số gia đnh v gio dn: 22 gia
đnh, 76 gio dn.
- Bổn mạng: Sinh Nhật Đức Mẹ.
[1] Khng biết tn gọi Kỳ Bương bắt
nguồn từ đu v nghĩa l g. Theo Tự điển tiếng Việt, "bương" l
loại cy gần như cy tre, thn to, thẳng, mỏng mnh. Người miền ni
thường dng thn bương, cưa thnh từng lng, dng để đựng nước hoặc
xch nước: Xch bương đi tưới rau. "K" l lạ đến mức khiến người ta
ngạc nhin, phi thường, hiếm thấy. C lẽ người xưa đ thấy tại đy
c nhiều loại cy đ, nn gọi vng đất ấy l Kỳ Bương?
[2] Xem www.baobinhdinh.com.vn/568/2003/5/3670/
[3] Xem https://cungphuot.info/he-thong-thap-cham-o-binh-dinh-post1999
[4] Xem MISSION DE QUINHON,
Mmorial, No.58, 31 Octobre 1909, tr. 152.
[5] Kỳ Bương vẫn cn l một địa sở
ring, nhưng được cha sở Kim Chu kim nhiệm, chứ khng bị sp nhập
vo địa sở Kim Chu. Bằng chứng l khi cha Simon Chnh kế nhiệm cha
Biện lm cha sở Kim Chu (1894-1897), cc ti liệu lịch sử ghi rằng
lc bấy giờ địa sở Kim Chu bao gồm 4 họ đạo: Kim Chu, Vườn Vng,
C Lm v Trung i, khng thấy kể tn Kỳ Bương v Sng Cạn.
[6] Xem AMEP, Rapport annuel de
Cochinchine Orientale 1921 v Rapport annuel de Cochinchine
Orientale 1922.
[7] ng nội cha Simon Nguyễn Xun
Nghi, cha Gioakim Nguyễn Hong Tr v nữ tu Trxa Nguyễn Thị Kim
Dung.
[8] Xem MISSION DE QUINHON,
Compte-rendu et tat de la Mission, 9/1936 - 9/1937, tr. 19.
Nguồn :
Website GP
Quy Nhơn (26/06/2020)
Chi tiết bổ sung xin gởi về
giaoxugiaohovietnam@Yahoo.com
.................
|
|
.jpg)
-
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
