|
Lược
sử Giáo xứ Phú Ḥa
I. VỊ TRÍ ĐỊA LƯ
Giáo xứ Phú hoà ngày nay bao gồm địa bàn các huyện Sơn Tịnh, Sơn
Hà và Sơn Tây của tỉnh Quảng Ngăi, các xă Tịnh Ấn Tây, Tịnh Ấn Đông,
Tịnh Phong, Tịnh An, Tịnh Châu, Tịnh Ḥa, Tịnh Kỳ, Tịnh Khê, Tịnh
Long, Tịnh Thiện và phường Trương Quang Trọng thuộc thành phố Quảng
Ngăi. Trong đó bao gồm địa bàn của các giáo xứ bị mai một: Cù Và,
Tân Lộc và B́nh Đông.
Trung tâm sinh hoạt của giáo xứ là nhà thờ Phú Ḥa tọa lạc tại
914 Vơ Nguyên Giáp, thành phố Quảng Ngăi.
II. ĐÔI D̉NG LỊCH SỬ
1. Nguồn gốc
Giáo họ Thiên Lộc ngày nay, trước kia mang tên là Chợ Mới, một
vùng đất đă đón nhận bước chân các thừa sai Ḍng Tên từ thuở đầu
công cuộc truyền giáo trong Giáo phận. Năm 1641, cha Đắc Lộ đến Chợ
Mới,[1] phía Bắc thành phố Quảng Ngăi khoảng 7 km, cha được giáo dân
ở đây tiếp đón long trọng. Theo nhận xét của cha, giáo dân ở đây
sống đạo tốt là nhờ gia đ́nh ông Phaolô và bà Mônica. Ông cụ Phaolô
tập họp và hướng dẫn cộng đoàn cầu nguyện trong một nhà nguyện vào
tất cả các ngày Chúa nhật.[2]
Cha Antoine Hainques, thừa sai Paris qua đời và được an táng tại
Chợ Mới trong tháng 12 năm 1670. Trong chuyến kinh lư mục vụ đầu
tiên của Đức cha Pierre Lambert de la Motte tại Đàng Trong từ ngày
01 tháng 09 năm 1671 đến ngày 29 tháng 03 năm 1672, Đức cha có đến
thăm giáo dân Chợ Mới, Quảng Ngăi. Đức cha được giáo dân Chợ Mới dẫn
đến viếng mộ cha Antoine Hainques. Họ cầu nguyện: “Ou thanh Anton
Haincq cha yeu chung toi, cau cho chung toi” (Ông thánh Antôn Haincq
cha yêu chúng tôi, cầu cho chúng tôi). Đức cha rất cảm động và rất
ngạc nhiên v́ giáo dân đă phong thánh cho cha Hainques. Nhưng Đức
cha không cho họ cầu nguyện công khai như thế nữa, và giải thích chọ
họ hiểu rằng việc phong thánh chỉ dành cho Ṭa Thánh. [3]
Theo thống kê năm 1747, toàn tỉnh Quảng Ngăi do các thừa sai Ḍng
Tên phụ trách, phần đất thuộc giáo xứ Phú Ḥa ngày nay, lúc bấy giờ
có Chà Là (Phú Ḥa) gồm 50 giáo dân, Phường Chuối (Tân Lộc) 30, Bờ
Ải (Vạn Lộc) 80.[4]
Trong số các thừa sai Paris làm việc tại Quảng Ngăi ở giai đoạn
tiền bán thế kỷ XIX, cha François Bringol Xuyên qua đời tại Phước
Thọ ngày 22 tháng 12 năm 1841.[5]
Theo báo cáo năm 1850 của Đức cha Cuénot Thể, tại phần đất giáo
xứ Phú Ḥa ngày nay, lúc bấy giờ đă có Phú Ḥa với 234 tín hữu, Chà
Là 206, Thanh Cù (Cù Và) 394, Phước Thọ 251, Bàn Cờ 91,[6] Vạn Lộc
442, Tân Lộc 314, Chợ Mới 91, Đồng Cọ 172.[7]
Trước và sau thời điểm năm 1850 một thời gian ngắn, chưa t́m thấy
có linh mục thường xuyên ở tại Phú Hoà. Trong thời kỳ không có nhiều
linh mục, một linh mục thừa sai có thể phụ trách cả một vùng truyền
giáo rộng lớn, rày đây mai đó, ít khi “thường trú” một nơi. Một khi
giáo điểm nào phát triển mạnh, có đông tín hữu và số linh mục có thể
đáp ứng được th́ giáo điểm ấy có thể có một linh mục đến ở thường
xuyên và phụ trách các giáo điểm xung quanh. Theo tiểu sử các linh
mục c̣n được lưu giữ, hiện biết cha Fourmond Thảo là linh mục đầu
tiên được bổ nhiệm phụ trách hai nhiệm sở Phú Hoà và Trung Sơn.
2. Địa sở Phú Ḥa
Cha Constant Fourmond Thảo thụ phong linh mục năm 1869, nhập Giáo
phận Đông Đàng Trong và học tiếng Việt ở B́nh Định. Sau 3 năm ở Gia
Hựu, năm 1872 cha được bổ nhiệm phụ trách hai nhiệm sở Phú Hoà và
Trung Sơn[8] thuộc Quảng Ngăi. Cha đă thành lập nhà thờ Phú Hoà. Có
thể xem đây là thời điểm thành lập địa sở Phú Ḥa.
Sau cha Fourmond Thảo là cha André Marie Garin Châu. Cha thụ
phong linh mục ngày 16 tháng 03 năm 1878. Học tiếng Việt tại Làng
Sông, sau đó cha được bổ nhiệm phụ trách vùng Quảng Ngăi. Năm 1880
cha thành lập họ đạo Văn Bân thuộc địa sở Bàu Gốc, rồi từ đó có lẽ
cha di chuyển dần ra phía Bắc Quảng Ngăi, làm cha sở Phú Ḥa. Trong
2 năm cha lập được nhiều điểm truyền giáo, lập nhà thương tại Phú
Ḥa. Sau đó cha đi làm cha sở Cù Và và năm 1885 cha bị Văn Thân sát
hại tại Phường Chuối (Tân Lộc).[9]
Cha Louis Charles Guégan Hoàng đến Giáo phận Đông Đàng Trong ngày
22 tháng 11 năm 1882, học tiếng Việt tại Sông Cát và khởi sự đời
tông đồ tại Quảng Ngăi. Cha được bổ nhiệm cai quản địa sở Phú Hoà.
Vào ngày 18 tháng 07 năm 1885, cha Guégan cùng với 500 tín hữu bị
Văn Thân sát hại tại Phú Hoà (Chà Là),[10] trong số nầy có 40 nữ tu
Mến Thánh Giá. Sau biến cố này, có một số tín hữu c̣n sống sót trở
thành hạt nhân phát triển địa sở Phú Hoà như ông Trùm Tám và ông Câu
Toản. Ông Câu Toản tên là Philipphê Nguyễn Khoa, sinh và chịu phép
rửa tội năm 1870, là thân sinh của cha Phêrô Nguyễn Văn Chương. Ông
Trùm Tám tên thật là Tôma Vơ Phương, sinh và rửa tội năm 1854, là
ông ngoại của cha Philipphê Huỳnh Ṭa, nhờ người lương che giấu nên
thoát khỏi cuộc bách hại Văn Thân. Chính ông đă chuộc lại từ gia
đ́nh người lương một người cháu tên là Giacôbê Đặng Sử, ông nội của
cha Giacôbê Đặng Công Anh. Ông đem cháu về nuôi dưỡng v́ cha mẹ của
ông Sử đă bị Văn Thân sát hại trong ngày 18 tháng 07 năm 1885.
Sau cuộc tàn sát của Văn Thân không có linh mục thường xuyên ở
tại Phú Ḥa, nên các cha ở Trung Sơn và Cù Và thay phiên đến làm
việc mục vụ, ban các bí tích, cho đến năm 1900 mới có cha sở riêng.
Nhà thờ Phú Ḥa ở xóm Chà Là bị Văn Thân đốt phá. Sau Văn Thân,
vị trí nhà thờ được dời đến xóm Lô Đô, vị trí hiện nay. Thời cha
Denis Eugène Poyet Thuận (1922-1932), nhà thờ tranh bị cháy do ông
từ nhà thờ bất cẩn khi đốt đèn đọc kinh. Theo truyền tụng, cố Thuận
đă khóc khi thấy nhà thờ thành đống tro tàn. Nhà thờ hiện nay do cố
Thuận xây dựng lại. Đến thời cha Phêrô Nguyễn Đ́nh Tịch (1943-1945),
cha đă đổi một thửa đất cho ông Đinh để lấy thửa đất liền kề nhà thờ,
xây nhà vuông như vị trí hiện nay.
Theo quyết định của Hội đồng Giáo phận họp tại Ṭa Giám mục Qui
Nhơn ngày 06 tháng 02 năm 1961, địa sở Phú Ḥa được tuyên bố là một
trong số 49 giáo xứ chính thức theo giáo luật (Paroecia) trong Giáo
phận Qui Nhơn (lúc ấy chưa chia tách Giáo phận Đà Nẵng).[11]
Trong thời gian chiến tranh, phần đông giáo dân các giáo xứ đă di
cư và đă ổn định cuộc sống nên họ không về lại quê. Sau năm 1975 các
giáo xứ Cù Và, Tân Lộc và B́nh Đông c̣n rất ít giáo dân, lại nữa,
hầu hết các nhà thờ và cơ sở tôn giáo đều bị hoang phế hoặc bị chiếm
dụng. Do đó số giáo dân c̣n lại của các giáo xứ ấy được sáp nhập vào
giáo xứ Phú Ḥa. Nhà thờ Phú Ḥa là trung tâm sinh hoạt của giáo dân
trong ba huyện Sơn Tịnh, Sơn Hà và Sơn Tây của tỉnh Quảng Ngăi.
Sau ngày 25 tháng 03 năm 1975, cô nhi viện Quảng Ngăi bị giải tán,
các em cô nhi phải tản mác. Một số em được đưa đến cơ sở đất Nhà
chung tại Phú Ḥa tá túc và dần dần h́nh thành nên cô nhi viện Phú
Ḥa cho đến hôm nay.
Ngày 10 tháng 09 năm 2009, Đức cha Phêrô Nguyễn Soạn bổ nhiệm cha
Tađêô Lê Văn Ư làm cha sở Phú Ḥa.
Trong giáo xứ có ngôi nhà nguyện giáo họ Hà Nhai do cha Phêrô
Khổng Văn Giám xây dựng từ năm 1963. Hà Nhai là tên gọi cũ, theo địa
danh của thôn Hà Nhai thuộc xă Tịnh Hà. Hiện nay ngôi nhà thờ nầy
thuộc thôn Độc Lập, xă Tịnh Ấn Tây với tên gọi mới là nhà thờ giáo
họ Phú Long. Sau thời gian chiến tranh loạn lạc trong 2 thập niên
60-70, giáo dân xiêu tán, nhà thờ hoang phế. Tháng 10 năm 2009, cha
Ư tu bổ tạm để có thể dâng lễ hàng tuần vào mỗi Chúa nhật. Sau nhiều
cố gắng, nhà thờ Phú Long được trùng tu khang trang. Ngôi nhà thờ
mới đă được cha Giuse Trương Đ́nh Hiền, Hạt trưởng Quảng Ngăi làm
phép ngày 29 tháng 09 năm 2015, dịp lễ Bổn mạng của giáo họ.
Cơ sở của giáo xứ đă được xây dựng và sử dụng nhiều năm, cha Ư
lần hồi tu sửa, sơn lại nhà thờ, trùng tu nhà xứ, xây mới nhà giáo
lư. Nhà xứ và nhà giáo lư được Đức cha Matthêô làm phép ngày 14
tháng 01 năm 2014.
Cha Ư c̣n chú trọng đến mồ mả các vị tiền bối. Cha cho xây lại mộ
cha Garin Châu ở Tân Lộc (2010); cải táng mộ cha Bringol Xuân ở
Phước Thọ; xây lại mộ cha Guégan Hoàng (2012), trước đó là ngôi mộ
đất tọa lạc trong khu vườn hiện nay của bà Maria Nguyễn Thị Huân,
c̣n gọi là bà Luyện, nguyên là khu vườn nhà thờ Chà Là; xây lại mộ
thầy Thomas An, thầy giảng, sinh 1910, con của Alazare ở Pondichery,
qua đời năm 1933 tại Cù Và.
Hiện nay cha Phêrô Maria Hà Đức Ngọc là cha sở Phú Ḥa. Cha đang
tiếp tục hoàn thành các thủ tục hành chánh để xây dựng nhà thờ tại
Phước Thọ và nhà thờ Chợ Mới (Thiên Lộc) mà cha Tađêô Lê Văn Ư đă
khởi động từ khi cha làm cha sở Phú Ḥa.
Cuối năm 2017 giáo xứ Phú Ḥa có 452 gia đ́nh, 1.796 tín hữu,
được phân bố trong 15 giáo họ: Phú Ḥa 962, Phú Long 204, Thiên Lộc
214, Sơn An 30, Sơn Phú 10, Cù Và 87, Phước Thọ 130, An Ḥa 20, Tân
Lộc và Vạn Lộc 41, Đồng Cọ 12, B́nh Đông 22, Trà Sơn 26, Sơn Hà 24,
Sơn Tây 14.
3. Các cha sở và cha phó
- Các cha sở
1. Cha Constant Fourmond Thảo (1873-1878).
2. Cha André Marie Garin Châu, (1880-1882)
3. Cha Louis Charles Guégan Hoàng (1882-1885).
5. Cha Charles Léon Salomez Quới (1900-1904).
6. Cha Pierre Noel Misson Sơn (1905-1907).
. Cha Antoine Sudre Thọ, cha sở Cù Và kiêm nhiệm (1907-1909).
7. Cha Phêrô Yến (1909-1914).
. Cha Alexis Boivin Nhă, cha sở Cù Và kiêm nhiệm (1914-1923).
8. Cha Denis Eugène Poyet Thuận (1922-1932).
. Cha Marius Julien Jean Gioan, cha sở Cù Và kiêm nhiệm (1933-1937).
9. Cha Phêrô Nguyễn Thanh Quư (1937-1941).
10. Cha Phaolô Bường (1942-1943).
11. Cha Phêrô Nguyễn Đ́nh Tịch (1943-1945).
12. Cha Phêrô Nguyễn Cơ (1946-1949).
13. Cha Gioakim Huỳnh văn Hóa (1950-1951).
14. Cha Tôma Bùi Đức (1951-1957).
15. Cha Phaolô Huỳnh Tấn Ngoan (1957-1959).
16. Cha Phêrô Khổng Văn Giám (1959-1965).
17. Cha Phaolô Nguyễn Thanh Lịch (1965-1967).
18. Cha Gioan Baotixita Đỗ Trung Thanh (1967-2007).
. Cha Tađêô Lê Văn Ư, quản nhiệm (2007-2009).
19. Cha Tađêô Lê Văn Ư (2009-2015).
20. Cha Phêrô Maria Hà Đức Ngọc (2015-…).
- Các cha phó
1. Cha Phêrô Nhượng (1906-1907).
2. Cha Tôma Thiềng (1910-1912).
3. Cha Gioakim Nguyễn Lịch (1916-1918).
4. Cha Phêrô Nguyễn Sĩ Tư (1927-1934).
5. Cha Lu-y Nguyễn Bảo (1941-1942).
6. Cha Phêrô Khổng Văn Giám (1958-1959).
7. Cha Tađêô Lê Văn Ư (1999-2007).
8. Cha Phaolô Trần Thanh Nhân (2015).
4. Linh mục, tu sĩ xuất thân từ giáo xứ
- Linh mục :
1. Cha Antôn Bản, Khánh Mỹ, Tịnh Trà, Sơn Tịnh, † 1902.
2. Cha Phêrô Nguyễn Văn Chương, Phú Hoà, († 1947).
3. Cha Philipphê Huỳnh Ṭa, Phú Hoà, († ).
4. Cha Đôminicô Vơ Ngọc Hoàng, Tân Lộc, (†1968).
5. Cha Giacôbê Nguyễn Thành Tri, Tân Lộc, († 2000).
6. Cha Giacôbê Đặng Công Anh, Tân Lộc.
7. Cha Giacôbê Nguyễn Văn Thanh, Tân Lộc, (làm việc tại Hoa Kỳ).
- Tu sĩ :
Phú Hoà :
1. Tu huynh Micae Lư Mẫu, Ḍng Chúa Cứu Thế.
2. Nữ tu Anê Nguyễn Thị Ái Khanh, Phước viện Mến Thánh Giá, (†
2008).
3. Nữ tu Maria Nguyễn Thị Hồng, Phước viện Mến Thánh Giá, († 2015).
4. Nữ tu Maria Macta Nguyễn Thị Lựu, Ḍng MTG Qui Nhơn.
5. Nữ tu Maria Martine Lê Thị Đa, Ḍng MTG Qui Nhơn († 1980).
6. Nữ tu Mađalêna Aurélie Khen, Ḍng MTG Qui Nhơn, († 1933).
7. Nữ tu Anê Berthe Đỗ Thị Điệp, Ḍng MTG Qui Nhơn, († 2008).
8. Nữ tu Maria Nguyễn Thị Ngân (Đồng), († 2000).
9. Nữ tu Maria Marcelline Huỳnh Thị Thủ, Ḍng MTG Qui Nhơn, (†1987).
10. Nữ tu Anê Vy Thị Hồng Liên, Ḍng Phan sinh Thừa sai Đức Mẹ.
Thiên Lộc :
11. Nữ tu Thương, Phước viện Mến Thánh Giá.
12. Nữ tu Anê Đào Thị Kim Tuấn , Ḍng MTG Qui Nhơn.
Tân Lộc :
13. Nữ tu Assumpta, Ḍng Thánh Phaolô.
14. Nữ tu MariaTêrêxa Minh Tuyền, Ḍng Khiết Tâm Đức Mẹ B́nh Cang.
15. Nữ tu Anne Marie Hà Mai Anh, Ḍng MTG Qui Nhơn, (†2005).
16. Nữ tu Marie Albert, Ḍng Bác Ái Vinh Sơn.
17. Nữ tu Maria Phan Thị Mỹ Liễu, Ḍng MTG Phan Thiết.
18. Nữ tu Lucia Nguyễn Thị Thúy Nga, Ḍng MTG Đà Lạt.
[1] Chợ Mới là một giáo điểm truyền giáo rất lâu đời bên bờ Bắc
sông Trà Khúc.
[2] Xem ALEXANDRE DE RHODES, Hành tŕnh và truyền giáo, bản dịch
của Hồng Nhuệ, Ủy ban Đoàn kết Công giáo TP. HCM, 1994, tr. 101.
[3] Theo bài tường thuật của cha Vachet trong A. LAUNAY, Histoire
de la Mission de Cochinchine 1658-1823. Documents historiques I,
1658-1728, P. Téqui, Paris 1923, tr. 64, cha Vachet ghi việc thăm mộ
cha Hainques tại Bin-sung (Binh-son), nơi khác cha ghi Bizung và cha
cũng xác định mộ cha Brindeau ở Bottay (Bau-tay) cách không xa
Binsung. Trong tiểu sử của cha Hainques, nhà MEP ghi ngài qua đời
vào tháng 12 năm 1670 tại Phô-moi, Quang - Ngai. Các địa danh trên
được các nhà sử học Việt Nam xác định Binsung hay Bizung chính là
B́nh Sơn; Phô-moi chính là Chợ Mới hay là Phố Mới.
Cha Vachet ghi mộ cha Hainques tại B́nh Sơn là ghi theo địa danh
huyện, phủ thời bấy giờ. Chẳng hạn, hiện nay có nhà thờ Vân Canh của
giáo họ Vân Canh thuộc giáo xứ Ngọc Thạnh, Giáo phận Qui Nhơn. Về
mặt hành chánh, Vân Canh là một huyện thuộc tỉnh B́nh Định.
Theo Địa chí Quảng Ngăi, UBND tỉnh Quảng Ngăi, 2005, mục thành
phố Quảng Ngăi và các huyện: Đời nhà Hồ đất B́nh Sơn mang tên là
huyện Tŕ B́nh trong châu Tư, thuộc lộ Thăng Hoa. Đến đời nhà Lê,
huyện B́nh Sơn mang tên là huyện B́nh Dương, sau đổi thành huyện
B́nh Sơn thuộc phủ Tư Nghĩa.
Năm 1890, các làng, xă, ấp phía Nam B́nh Sơn được tách ra, thành
lập châu Sơn Tịnh, huyện B́nh Sơn đổi gọi là phủ B́nh Sơn. Năm thứ
11 đời vua Thành Thái (1899), châu Sơn Tịnh được cải làm huyện Sơn
Tịnh. Như vậy cách viết của nhà MEP (Phô-moi tức Chợ Mới) hay cách
viết của cha Đắc Lộ (Chợ Mới) và cách ghi của cha Vachet (Binsung
tức B́nh Sơn) đều muốn chỉ một địa điểm là Chợ Mới, một giáo điểm
phía Bắc bờ sông Trà Khúc. Nay là giáo họ Thiên Lộc thuộc giáo xứ
Phú Ḥa. Về hành chánh, Chợ Mới thuộc thôn Lâm Lộc, xă Tịnh Hà,
huyện Sơn Tịnh ngày nay. Xác định địa danh như thế là phù hợp với
chi tiết cha Vachet định vị mộ cha Brindeau ở Bottay (Bau-tay, nay
là giáo họ Xóm Bàu, An Chỉ Đông ) cách không xa Binsung.
[4] Xem A. LAUNAY, Histoire de la Mission de Cochinchine, II, sđd.,
tr. 189.
[5] Nguyên mộ của cha nằm sát bờ sông Giang, nhánh sông đầu nguồn
của sông Trà Khúc. Giáo dân Phước Thọ đă cải táng, đưa cha về an
nghỉ bên phần mộ tử đạo ở Phước Thọ.
[6] Nay là vùng Đông Ḥa, xă Tịnh Giang, huyện Sơn Tịnh. Địa giới
thuộc giáo xứ Cù Và ngày xưa.
[7] Xem Mémorial Mission de Quinhon , No 58 , 31 Octobre 1909,
tr. 151.
[8] Trung Tín sau này.
[9] Ngôi mộ của cha đă được xây lại từ năm 2010.
[10] Cách nhà thờ Phú Ḥa hiện nay khoảng 250 m về phía Tây.
[11] Xem Bản thông tin địa phận Qui Nhơn, số 22, tháng 5 và 6 năm
1961, tr. 13.
Tác giả bài viết: BBT lịch sử giáo phận
Nguồn :
Website GP
Quy Nhơn (17/8/2018)
Xem thêm : [Lược
sử Giáo xứ Phú Ḥa] - Nguồn :
www.quangngaicatholic.net
...............................................
|
|
.jpg)
.jpg)
-
