|
Lược
sử Giáo
Phận Quy Nhơn
Qui Nhơn, một Giáo phận cựu trào thuộc Giáo tỉnh Huế có lịch sử
gắn liền với thuở ban đầu của công cuộc truyền giáo tại Việt Nam.
Hiện tại, Giáo phận Qui Nhơn đang trong những ngày sống và cử hành
“Năm Thánh Giáo phận mừng kỷ niệm 400 năm loan báo Tin Mừng” vừa
được khai mạc ngày 26/07/2017 và sẽ bế mạc vào ngày 26/07/2018. Sau
đây là vài nét giới thiệu khái quát về Giáo phận Qui Nhơn.
I. LƯỢC SỬ H̀NH THÀNH
Vào thế kỷ 17, vùng đất Giáo phận Qui Nhơn hiện nay nằm trong
lănh thổ Đàng Trong, phần đất phía Nam của nước Đại Việt do chúa
Nguyễn cai trị, đối lập với vương quốc Đàng Ngoài có vua Lê và chúa
Trịnh thống lĩnh, lấy sông Gianh làm biên giới. Lịch sử của Giáo
phận Qui Nhơn cũng chính là lịch sử ban đầu của công cuộc loan báo
Tin Mừng tại Đàng Trong, tức vùng đất thuộc Miền Trung và miền Nam
nước Việt.
1. Thời kỳ “Bảo Trợ Truyền Giáo”
(1615-1659)
Tháng 7 năm 1618: Phái đoàn các thừa sai Ḍng Tên đầu tiên với
các linh mục Phanxicô Buzomi, Phanxicô de Pina, Christophôrô Borri
và thầy Antôn Dias đến lập “cư sở truyền giáo” đầu tiên tại Nước Mặn,
cách phủ lỵ Qui Nhơn thời ấy khoảng 12km đường bộ, nay thuộc thôn An
Ḥa, xă Phước Quang, huyện Tuy Phước, tỉnh B́nh Định.
Từ Trung tâm truyền giáo đầu tiên này, các thừa sai học tập và
nghiên cứu tiếng Việt để thiết định hệ thống chữ Quốc ngữ và mở thêm
các cư sở truyền giáo khác cho vùng truyền giáo Đàng Trong: Cư sở
Hội An (1619), cư sở Dinh Chiêm (1625).
Cùng với việc thiết lập các cư sở truyền giáo, công cuộc đào tạo
nhân sự truyền giáo cũng được xúc tiến. Cụ thể, cha Đắc Lộ đă thiết
lập “Hội Thầy Giảng” có quy chế như một tu hội mà hoa quả đầu mùa là
cuộc tử đạo của thầy giảng Anrê Phú Yên vào ngày 26/07/1644 tại Dinh
Chiêm, Quảng Nam. Hơn 3 thế kỷ sau đó, vào ngày 05/03/2000, Đức Giáo
Hoàng Gioan-Phaolô II đă tuyên phong Chân phước cho Tôi tớ Chúa Anrê
Phú Yên với danh xưng “Chứng nhân đầu tiên của Giáo Hội tại Việt
Nam” (Juvenis Andreas, protomartyr Ecclesiae Dei quae est in
Vietnamia…) (1).
2. Thời các vị Đại Diện Tông Ṭa
(1659-1960)
Nhờ sự vận động của cha Đắc Lộ, ngày 09 tháng 09 năm 1659, Toà
Thánh thành lập hai Giáo phận Tông Ṭa đầu tiên tại Việt Nam: Giáo
phận Đàng Ngoài và Giáo phận Đàng Trong, lấy sông Gianh làm ranh
giới. Đức cha Phêrô Lambert de La Motte, thuộc Hội thừa sai Paris,
được bổ nhiệm làm Giám mục Đại diện Tông Ṭa tiên khởi Giáo phận
Đàng Trong (1659-1679).
Gần cuối năm 1671, lần đầu tiên, Đức cha Lambert mới đến được
nhiệm sở của ḿnh. Trong chuyến viếng thăm mục vụ này, vào tháng 12
năm 1671, Đức cha thiết lập Ḍng Chị Em Mến Thánh Giá tại An Chỉ,
một họ đạo ở phía Nam Quảng Ngăi, ngày nay thuộc giáo xứ Châu Me.
Đây cũng là quê quán của cha Giuse Trang, vị linh mục người Việt
tiên khởi của cả nước, nguyên là thầy giảng, được Đức cha Lambert
truyền chức linh mục vào ngày 31 tháng 03 năm 1668 tại Xiêm (Thái
Lan).
Dưới thời của vị chủ chăn thứ 9 của Đàng Trong, Đức cha Gioan
Taberd Từ, cha Bề trên của Giáo phận là linh mục Phanxicô Isidore
Gagelin Kính đă chịu tử đạo ngày 17 tháng 10 năm 1833, trong lúc
ngài đang hoạt động mục vụ tại 3 tỉnh Phú Yên, B́nh Định, Quảng Ngăi,
vùng đất thuộc trọn Giáo phận Qui Nhơn ngày nay.
Đức cha Stêphanô Cuénot Thể (1840-1861), vị chủ chăn thứ 10 của
Giáo phận Đàng Trong đặt Ṭa Giám mục tại G̣ Thị. Tại đây, ngày 05,
06 và 10 tháng 08 năm 1841, Đức cha triệu tập công nghị Giáo phận
Đàng Trong để thống nhất công việc mục vụ và truyền giáo trong toàn
Giáo phận.
Ngày 17 tháng 05 năm 1844, Giáo phận Đàng Trong được chia hai:
Giáo phận Tây Đàng Trong gồm sáu tỉnh phía Nam và Cao Miên (Campuchia),
phần c̣n lại là Giáo phận Đông Đàng Trong do Đức cha Stêphanô Cuénot
cai quản. Ngày 27 tháng 08 năm 1850, phần đất từ đèo Hải Vân ra đến
sông Gianh được tách khỏi Giáo phận Đông Đàng Trong để thành lập
Giáo phận Bắc Đàng Trong.
Năm 1848, thừa lệnh Đức cha Cuénot, thầy sáu Phanxicô Xaviê
Nguyễn Do, nguyên quán Đồng Hâu, B́nh Định, đă trở thành người tiên
phong thực hiện thành công ư định của Đức cha và miền truyền giáo
Tây Nguyên thành h́nh từ đó.
Trong cuộc bách hại dưới triều Tự Đức, Trùm cả Anrê Nguyễn Kim
Thông đă chết v́ đạo ngày 15 tháng 07 năm 1855. Sáu năm sau, chính
Đức cha Stêphanô cũng chịu tử đạo ngày 14 tháng 11 năm 1861 và trong
thời gian từ năm 1860 đến 1862 c̣n có 41 vị khác cũng đă chịu chết
v́ đạo.
Năm 1885, dưới thời Đức cha Phanxicô Xaviê Van Camelbeke Hân
(1884-1901) một cuộc tàn sát khủng khiếp do nhóm Văn Thân thực hiện
đă giết chết 8 thừa sai Pháp, 7 linh mục Việt, 60 thầy giảng, 270 nữ
tu và trên 24.000 giáo dân. Riêng trong ba tỉnh Quảng Ngăi, B́nh
Định, Phú Yên, số giáo dân bị sát hại là 19.690 người.
Ngày 01 tháng 07 năm 1907, phần đất thuộc Giáo phận Đông Đàng
Trong từ mũi Kê Gà, huyện Hàm Thuận Nam, tỉnh B́nh Thuận ngày nay,
đến giáp mũi Cà Ná, được sáp nhập vào Giáo phận Tây Đàng Trong. Ngày
03 tháng 12 năm 1924, Giáo phận Đông Đàng Trong được gọi là Giáo
phận Qui Nhơn cho đến ngày nay. Đức cha Đamianô Grangeon Mẫn xây
dựng Tiểu chủng viện Làng Sông từ năm 1925 đến 1927 (Chủng viện đă
được Đức cha Cuénot Thể thiết lập trước năm 1850), khởi đầu tiến
tŕnh thành lập Ḍng Mến Thánh Giá cải tổ và Ḍng Thánh Giuse năm
1926, thành lập trại phong Qui Ḥa năm 1929.
Năm 1931, Đức cha Augustinô Tardieu Phú (1929-1942) chuyển Ṭa
Giám mục từ Làng Sông về Qui Nhơn, xây dựng Đại chủng viện Qui Nhơn,
ban sắc chỉ thành lập Ḍng Thánh Giuse.
Ngày 18 tháng 01 năm 1932 vùng Tây Nguyên được tách khỏi Giáo
phận Qui Nhơn để thành lập Giáo phận Kontum. Cũng trong năm ấy, Đức
cha ban sắc chỉ thành lập Ḍng Mến Thánh Giá cải tổ. Tại Qui Nhơn,
Ṭa Giám mục được xây dựng hoàn thành năm 1936 và nhà thờ Chính ṭa
năm 1939.
Ngày 05 tháng 07 năm 1957, Toà Thánh tách hai tỉnh Khánh Hoà và
Ninh Thuận khỏi Giáo phận Qui Nhơn cộng với tỉnh B́nh Thuận thuộc
Giáo phận Sài G̣n để thành lập Giáo phận Nha Trang và đặt dưới quyền
cai quản của Đức cha Marcellô Piquet Lợi. Phần đất c̣n lại của Giáo
phận Qui Nhơn được giao cho Đức cha Phêrô Maria Phạm Ngọc Chi cai
quản (1957-1963).
3. Thời kỳ Hàng Giáo Phẩm Việt Nam (1960
đến nay)
Ngày 24/11/1960, Đức Giáo Hoàng Gioan XXIII ban hành Tông hiến
Venerabilium Nostrorum, thành lập Hàng Giáo phẩm Công Giáo Việt Nam.
Đức cha Phêrô Maria Phạm Ngọc Chi, vị Giám mục Chính ṭa tiên khởi
Giáo phận Qui Nhơn, đă đẩy mạnh công cuộc truyền giáo trong Giáo
phận mang lại nhiều kết quả phong phú.
Ngày 18 tháng 01 năm 1963, Ṭa Thánh cắt hai tỉnh Quảng Nam và
Quảng Tín của Giáo phận Qui Nhơn lập thành Giáo phận Đà Nẵng và bổ
nhiệm Đức cha Phêrô Maria Phạm Ngọc Chi làm Giám mục Giáo phận Đà
Nẵng. Đức cha Đôminicô Hoàng Văn Đoàn, O.P., được bổ nhiệm làm Giám
mục Giáo phận Qui Nhơn trong hoàn cảnh chiến tranh đang lan rộng tại
các vùng quê và miền núi của Giáo phận. Ngài qua đời vào ngày 20
tháng 05 năm 1974.
Ngày 29 tháng 07 năm 1974, cha Phaolô Huỳnh Đông Các được Ṭa
Thánh bổ nhiệm làm Giám mục Giáo phận Qui Nhơn. Ngài nhận được sự
phụ giúp của Đức cha phó Giuse Phan Văn Hoa (30/03/1976 đến
06/10/1987). Thời gian này, khắp Giáo phận rơi vào t́nh trạng hoang
tàn thời hậu chiến nên cần nhiều nỗ lực tái thiết và phục hồi.
Ngày 19 tháng 06 năm 1999, Ṭa Thánh bổ nhiệm cha Phêrô Nguyễn
Soạn làm Giám mục Giáo phận Qui Nhơn thay Đức Cha Phaolô nghỉ hưu.
Trong bối cảnh đất nước bắt đầu thời kỳ đổi mới, Đức cha Phêrô nỗ
lực tái thiết cơ sở hạ tầng và đào tạo nhân sự cho Giáo phận.
Ngày 31 tháng 12 năm 2009, Ṭa Thánh bổ nhiệm cha Matthêô Nguyễn
Văn Khôi làm Giám mục phó. Đến ngày 30 tháng 06 năm 2012, Ṭa Thánh
chấp thuận đơn xin nghỉ hưu của Đức cha Phêrô Nguyễn Soạn, theo đó
Đức cha Matthêô trở thành Giám mục Chính ṭa Giáo phận Qui Nhơn. Đức
cha Matthêô đẩy mạnh công cuộc truyền giáo của Giáo phận và mở Năm
Thánh kỷ niệm 400 năm Loan Báo Tin Mừng (1618-2018).
II. ĐỊA LƯ VÀ DÂN SỐ
Giáo phận Qui Nhơn ngày nay gồm 3 tỉnh vùng duyên hải Nam Trung
Bộ: Quảng Ngăi, B́nh Định và Phú Yên với diện tích 16.194 km². 90%
dân số là người Kinh, c̣n lại là một số người dân tộc: Chăm H’roi,
Bahna, Cùa (Co), Hrê, Êđê, Raglai, Mnông, Tày, Nùng, Dao, Sán D́u...
tập trung sinh sống tại các huyện miền núi của cả ba tỉnh.
Tổng số giáo dân trong toàn Giáo phận là 73.212 trên tổng số
3.730.142 dân số 3 tỉnh Quảng Ngăi, B́nh Định, Phú Yên. Giáo dân
người Kinh: 72.458 người; giáo dân các dân tộc thiểu số: 305 người.
III. NHÂN SỰ
- Giám mục đương nhiệm: Đức cha Matthêô Nguyễn Văn Khôi, Giám mục
Chính ṭa từ ngày 30/06/2012 với khẩu hiệu “Caritas Christi Urget
Nos”. Giám mục nghỉ hưu: Đức cha Phêrô Nguyễn Soạn (Giám mục Chính
ṭa: 1999-2012) với khẩu hiệu “Scis Quia Amo Te”.
- Số linh mục: 102 linh mục triều, 17 linh mục ḍng và 4 phó tế.
Số chủng sinh đang học tại Đại chủng viện Sao Biển Nha Trang và đang
phục vụ tại các giáo xứ là 45. Số chủng sinh đang học tại chủng viện
Qui Nhơn là 46.
- Tu sĩ nam nữ: khoảng 294 (nam: 2; nữ: 292) thuộc 7 ḍng tu đang
phục vụ, gồm 3 ḍng nam: Ḍng Chúa Cứu Thế, Ḍng Ngôi Lời và Ḍng Mẹ
Chúa Cứu Chuộc (tên gọi trước đây: Ḍng Đức Mẹ Đồng Công Cứu Chuộc,
hay Ḍng Đồng Công).
- 4 ḍng tu nữ: Ḍng Mến Thánh Giá Qui Nhơn, Ḍng Thánh Phaolô
thành Chartres, Ḍng Phan Sinh Thừa Sai Đức Mẹ và Ḍng Nữ Tỳ Chúa
Giêsu T́nh Thương. Ngoài ra c̣n có Tu hội đời Thánh Tâm.
IV. CƠ CẤU TỔ CHỨC TRONG GIÁO PHẬN
1. Giám mục: Đức cha Matthêô Nguyễn Văn Khôi
2. Tổng Đại diện: Linh mục Giuse Trương Đ́nh Hiền
3. Hội đồng Linh mục: gồm 26 thành viên
4. Ban Tư vấn: gồm 12 thành viên
5. Hội đồng Mục vụ: gồm 15 Ban, với 170 thành viên
6. Văn pḥng Ṭa Giám mục
7. Ṭa án hôn phối
8. Các giáo hạt: Quảng Ngăi, Bồng Sơn, Kim Châu, G̣ Thị, Qui Nhơn,
Mằng Lăng, Tuy Ḥa.
9. Các giáo xứ và giáo họ biệt lập: 56 giáo xứ, 8 giáo họ biệt
lập. Mỗi giáo xứ và giáo họ biệt lập gồm nhiều giáo họ.
V. CƠ SỞ GIÁO PHẬN
1. Nhà thờ Chính ṭa: xây dựng năm 1939. Địa chỉ: 122 Trần Hưng
Đạo, thành phố Quy Nhơn.
2. Ṭa Giám mục: xây dựng năm 1936. Địa chỉ: 116 Trần Hưng Đạo,
thành phố Quy Nhơn.
3. Tiểu chủng viện Làng Sông: Thôn Quảng Vân, xă Phước Sơn, huyện
Tuy Phước, tỉnh B́nh Định.
4. Trung tâm mục vụ (Tiểu chủng viện Qui Nhơn): Xây dựng năm
1968. Địa chỉ 120 Trần Hưng Đạo, thành phố Quy Nhơn.
5. Các trung tâm hành hương:
(1) Nước Mặn: điểm truyền giáo đầu tiên của Giáo phận
(2) Mằng Lăng: quê hương Chân phước Anrê Phú Yên
(3) G̣ Thị: nơi Đức cha Stêphanô Cuénot Thể đă đặt Ṭa Giám mục
Đàng Trong, quê hương của Thánh Trùm cả Anrê Nguyễn Kim Thông
(4) Đền Thánh Stêphanô Cuénot Thể tại Vĩnh Thạnh, được xây trên
nền nhà Tôi tớ Chúa Maria Mađalêna Huỳnh Thị Lưu, nơi Thánh Giám mục
Stêphanô Thể dâng Thánh lễ cuối cùng trước khi bị bắt và chết rũ tù
tại nhà giam B́nh Định
(5) Trung Tâm Thánh Thể và Thánh Mẫu Ghềnh Ráng tại chân núi Xuân
Vân, phường Ghềnh Ráng, thành phố Quy Nhơn
VI. HOẠT ĐỘNG MỤC VỤ, LOAN BÁO TIN MỪNG
VÀ BÁC ÁI XĂ HỘI
- Về các đoàn thể gồm có: 57 hội đồng giáo xứ với 1.581 chức việc;
847 giáo lư viên; 148 ca đoàn với 3.126 ca viên; Legio Mariae gồm có:
1 Comitium, 106 praesidia senior với 1.475 hội viên, 30 praesidia
junior với 526 hội viên, 902 hội viên tán trợ; 18 hội hiền phụ với
392 người; 35 hội hiền mẫu với 500 người; 7 tổ gia đ́nh cùng theo
Chúa với 66 người; 83 đội thiếu nhi Thánh Thể với 1.466 em; 40 đội
trợ táng với 691 đội viên; 8 nhạc đoàn với 125 đoàn viên; 14 nhóm
Mến Thánh Giá Qui Nhơn Tại Thế với 481 hội viên, và một số đoàn thể
khác như hội Mân Côi, nhà giáo, cựu chủng sinh Làng Sông - Qui Nhơn,
sinh viên công giáo, đội trống, Khôi B́nh, nhóm cầu nguyện Ḷng Chúa
thương xót….
- Về văn hóa: pḥng truyền thống, tủ sách Nước Mặn, website Giáo
phận, bản Thông tin, tuyển tập thơ văn Mục Đồng, giải Văn thơ Lm.
Đặng Đức Tuấn dành cho học sinh phổ thông trong Giáo phận, giải Viết
văn đường trường dành cho những người viết văn trong cả nước, nội
san Hoa Biển của Câu lạc bộ sáng tác thơ văn công giáo Đồng xanh thơ
Qui Nhơn.
- Về bác ái xă hội: Caritas Giáo phận.
VII. ĐỊA CHỈ LIÊN LẠC
- Địa chỉ Ṭa Giám Mục Qui Nhơn: 116 Trần Hưng Đạo, Tp. Quy Nhơn.
- Số điện thoại văn pḥng TGM: 0256.3824360
- Fax: 02563828955
- Email: tgmqnhon@gmail.com;
vptgmqn@yahoo.com
- Website: www.gpquinhon.org
Văn pḥng TGM Giáo phận Qui Nhơn
Cập nhật ngày 31/12/2017
Nguồn :
Website Hội Đồng Giám Mục VN
Xem thêm
|
