| |
Giáo họ Chợ Mới trong lịch sử truyền giáo Phú Yên.
Nguồn : Trang Web Giáo hạ Phú Yên
Lm. Gioan Vơ Đ́nh Đệ
Chợ Mới hiện nay là một giáo họ thuộc giáo xứ Mằng Lăng. Phần đất
giáo họ Chợ Mới bao gồm thôn Hà Yên và thôn Ḥa Hậu của xă An Thạch,
huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên. Phía Bắc giáp giáo họ Xóm Làng, thôn
Quảng Đức, mương cầu Ngói làm biên địa. Phía Đông là ruộng lúa với
đầm Ḥa Hậu,tục gọi là đầm Ông Kinh, đầm có nhiều cá đồng và ốc bưu.
Phía Tây giáp nhánh sông Kỳ Lộ (sông Cái) chảy ra đầm Ô Loan.
Nhánh sông nầy bắt đầu từ cầu Ḷ Gốm trên huyện lộ từ Ngân Sơn đi về
các xă An Thạch, An Ninh Tây và An Ninh Đông. Từ cầu Ḷ Gốm sông
chảy về hướng Nam khoảng 3 km, phát sinh một nhánh nhỏ từ Chợ Mai
đến chân núi G̣ Dầu (thôn Ḥa Hậu), rồi cũng ra đầm Ô Loan. Nhánh
sông nhỏ nầy là biên giới phía Nam của Chợ Mới. Từ cầu Ḷ Gốm theo
đường bê tông dọc bờ sông, qua khỏi cầu Ngói khoảng 800 mét, nhà thờ
Chợ Mới tọa lạc về hướng Đông.
Vùng đất Chợ Mới được bao quanh bởi sông nước, khí hậu hiền ḥa,
dường như chỉ dành cho những nông dân cần cù với cuộc sống đạm bạc.
Ngày nay tại xóm Ḥa Sen, phía Nam Chợ Mới, trên đường đi Ḥa Hậu,
có trường Mẫu giáo mà trước đây là Lẫm Đ́nh[1]. Trên triền núi Một
phía sau trường có miếu thờ Ông Chưởng. Ông Chưởng tên thật là
Nguyễn Hữu Cảnh (1650 – 1700), một danh tướng của nhà Nguyễn có công
lớn trong việc trấn giữ và chiêu dân lập ấp mở cơi miền Nam. Sau khi
ông mất, chúa Nguyễn đă truy phong chức Chưởng dinh cho ông. Do đó
dân chúng gọi danh tướng Nguyễn Hữu Cảnh theo chức danh là Ông
Chưởng. Việc tại xóm Ḥa Sen, thôn Hà Yến thuộc giáo họ Chợ Mới có
miếu thờ Ông Chưởng cho thấy những lưu dân đầu tiên đến Chợ Mới,
thuộc vùng Bà Đài, châu thổ sông Cái để lập nghiệp là những lưu dân
xứ Nghệ do Nguyễn Hữu Cảnh hướng dẫn trong giai đoạn cuối thời mở
cơi Phú Yên. Trong số lưu dân đến đây lập nghiệp, có thể có những
tín hữu đă được các thừa sai ḍng Tên ban bí tích Thánh Tẩy tại quê
hương của ḿnh.
Ngày nay tên gọi Chợ Mới là một tên gọi ‘thuần túy nhà đạo’ của
một giáo họ thuộc giáo xứ Mằng Lăng, giáo phận Qui Nhơn.
Theo ḍng lịch sử truyền giáo Phú Yên qua các tài liệu đă được
t́m thấy, có một bức thư của các giảng viên giáo lư đề ngày 09 tháng
Hai năm 1693 gởi cho cha Ausiès, thừa sai làm việc tại Phú Yên và
Qui Nhơn (B́nh Định) từ năm 1683 đến ngày 01/8/1709. Theo linh mục
sử gia Adrien Launay, th́ đây là bức thư của các Giảng viên giáo lư
Chợ Mới [2].
Trong bài tường tŕnh vào tháng 7 năm 1723 về việc qua đời và an
táng Đức cha Labbé, Giám mục phó Đàng Trong, cha Charles Flory có
ghi: “Sau khi cho đào một huyệt nhỏ dưới bàn thờ của nhà thờ chính ở
Phú Yên, tôi đă đặt ở đó xác của ngài đă được khâm liệm cùng với
phẩm phục trước khi tôi đến…Ngài qua đời ngày 24 tháng Ba năm nay và
chúng tôi an táng ngài ngày 13 tháng 5”[3]. Như vậy, nhà thờ chính ở
Phú Yên là nhà thờ nào?. Theo thống kê ngày 01/12/1747 của cha Paul
Bourgine [4] về số gia đ́nh và khoảng cách từ các cộng đoàn tín hữu
đến nhà thờ, Phú Yên có 06 nhà thờ: Cho-Moi (Chợ Mới) 134 gia đ́nh;
Quan-Cau (Quán Cau) 88; Lo-Cao 23 ; Phu-Dien ( Phú Điền) 21;
Phuc-Thuyen ( Phúc Tuyền) 55; Thach –Thanh ( Thạch Thành) 93. Trong
đó Chợ Mới là nhà thờ chính và cũng là trú sở thường xuyên của các
thừa sai [5]. Lúc bấy giờ giáo điểm xa nhất của Chợ Mới ở phía Tây
là giáo điểm Suối Ré (nay thuộc giáo xứ Đồng Tre), phía Đông là giáo
điểm Mái Nhà (ngày nay là làng Phú Ốc, xă An Ninh Đông), phía Nam
giáp Quán Cau, phía Bắc là giáo điểm Vũng Lắm (nay thuộc giáo xứ
Sông Cầu).
Với tường tŕnh của Charles Flory cùng với thống kê của cha
Bourgine ở trên, cho thấy Đức cha Labbé được an tang tại nhà thờ Chợ
Mới, và lúc bấy giờ, Chợ Mới là trung tâm truyền giáo của Phú Yên.
Trăi qua thời gian lịch sử khá lâu dài, vị trị nhà thờ Chợ Mới hôm
nay phải chăng chính là vị trí mà Đức cha Labbé được an táng như lời
tường thuật? Đó là một vấn đề lịch sử cần được xác minh.
Trong báo cáo năm 1850 của Đức cha Stêphanô Thể gởi cho Hội Thừa
Sai Paris, Phú Yên được chia làm hai xứ. Xứ phía Bắc có 21 giáo điểm
với 3.537 tín hữu, trong đó Chợ Mới đứng đầu danh sách với 423 tín
hữu. Xứ phía Nam có 14 giáo điểm với 2.464 tín hữu, trong đó Hoa
Vông đứng đầu danh sách với 165 tín hữu [6]. Quan sát trong báo cáo
nầy, hai giáo điểm Chợ Mới và Hoa Vông đứng đầu danh sách của hai xứ
Bắc và Nam Phú Yên không xếp theo thứ tự vần của tên gọi.
Xét cách xếp theo thứ tự giáo điểm có số tín hữu đông nhất th́
Chợ Mới có số tín hữu đông nhất trong các giáo điểm thuộc xứ Bắc Phú
Yên, lúc bấy giờ Mằng Lăng có 154 tín hữu. Tuy nhiên, nếu xếp theo
thứ tự nầy, Hoa Vông có số tín hữu đứng hàng thứ 06 trong số các
giáo điểm thuộc xứ Nam Phú Yên : Phú Cốc 311; Hóc Gáo 288; Phú Điền
196; Quán Cau 194; Suối Môn 168; Hoa Vông 165; Triều Thủy 137….
Trong tiểu sử các thừa sai làm việc tại Phú Yên, từ năm 1867-
1870 một ḿnh cha Gustave Louis Derenne ở tại Mằng Lăng, phụ trách
toàn vùng Phú Yên. Năm 1870 ngài lâm bệnh, phải đưa về Singapore
điều trị nhưng không cứu khỏi, ngài qua đời vào ngày 08/12/1870. Như
thế thời điểm nầy trụ sở của các thừa sai đă chuyển đến Mằng Lăng.
Trong cuộc bách hại của Văn Thân năm 1885, Chợ Mới cũng như Mằng
Lăng đều đă mang thương tích. Năm 1887, cha Guitton được bổ nhiệm
vào Phú Yên với các cha phó là cha Huề và cha Đạt. Cha Huề phụ trách
phía Tây (Cây Da), cha Đạt phụ trách phía Nam (Hoa Vông). Ngày 10
tháng Tư năm 1888, cha Joseph Lacassagne từ Hồng Kông về Phan Rang
và được bổ nhiệm làm cha sở toàn tỉnh Phú Yên với toàn quyền tự do
lựa chọn trụ sở cho ḿnh, Mằng Lăng hoặc ở Hoa Vông. Ngài đă chọn
Mằng Lăng.
Sau ngày 30/4/1975 cha F.X Nguyễn Xuân Văn và cha Giacôbê Nguyễn
Thành Tri từ giáo phận Đà Nẵng trở về giáo phận Qui Nhơn. Tháng
9/1975, Đức cha Phaolô huỳnh Đông Các, Giám mục giáo phận Qui Nhơn
quyết định lấy 03 giáo họ của giáo xứ Mằng Lăng: Chợ Mới, Xóm Làng
và Đồng Cháy lập thành giáo xứ Chợ Mới, giao cho cha Giacôbê Nguyễn
Thành Tri. C̣n lại 09 giáo họ thuộc giáo xứ Mằng lăng do cha F.X.
Nguyễn Xuân Văn đảm nhiệm. Cha Phaolô Trương Đắc Cần lúc bấy giờ là
cha sở Mằng Lăng, được bổ nhiệm làm cha sở Sông Cầu.
Ngày 10 tháng 10 năm 1986, cha Giacôbê Nguyễn Thành Tri được bổ
nhiệm làm cha sở Mằng Lăng. Giáo xứ Chợ Mới không có linh mục đến ở
thường xuyên, cha sở Mằng Lăng kiêm nhiệm Chợ Mới. Trong khi cha
Giacôbê Nguyễn Thành Tri về Mằng Lăng, thầy Giuse Trương Đ́nh Hiền
từ Mằng Lăng về ở tại Chợ Mới. Ngày 10/5/1989, thầy Giuse Trương
Đ́nh Hiền thụ phong linh mục và ở tại Chợ Mới cho đến ngày 10/3/1992
được bổ nhiệm làm cha sở Đồng Tre.
Sau một thời gian dài trong lịch sử truyền giáo ở Phú Yên, Chợ
Mới đă được các thừa sai chọn làm trụ sở chính, nay Mằng Lăng đă
được chọn làm trụ sở thay cho Chợ Mới. Đó là chuyện của lịch sử.
Điều quan trọng, người tín hữu ở Chợ Mới noi gương và nối bước cha
ông viết tiếp trang sử đức tin của ḿnh.
Ngôi nhà thờ Chợ Mới được xây dựng từ năm 1962 nay đă cũ nát. Hôm
nay, 15/09/2010, Đức Giám mục giáo phận đến chủ sự nghi thức đặt
viên đá đầu tiên xây dựng nhà thờ mới. Nhờ lời cầu bàu của Mẹ Maria,
nguyện xin Chúa xuống muôn ơn và chúc lành cho công việc xây dựng
nhà Chúa.
----------------
Lm. Gioan Vơ Đ́nh Đệ
[1] Lẫm : nơi chứa lúa.
[2] A.M.E., vol. 737, p. 473. hoặc Adrien Launay, Histoire de la
Mission de Cochinchine 1658-1823, T.I, Paris 2000, p. 401.
[3] Adrien Launay, Histoire de la Mission de Cochinchine
1658-1823, T.I, Paris 2000, p. 641
[4] Thừa sai MEP. Làm việc tại B́nh Định và Phú Yên từ năm
1742-1750
[5] Adrien Launay, Histoire de la Mission de Cochinchine
1658-1823, T.II, Paris 2000, p. 191.
[6] Mission de Qui Nhơn, Mémorial no. 58, 31 Oct. 1909, p.
152-153.
BTT 149
|
|
