Giáo Phận Vinh

 

Lược Sử  Giáo Phận Vinh   Nguồn : Vietnamese Missionaries in Asia    A. Lược Sử Giáo Phận Vinh 1. Những nét lịch sử chính yếu khai sinh ra giáo phận Hạt giống Tin Mừng được mang đến phần đất Nghệ-Tĩnh-Bình, tức lãnh thổ giáo phận Vinh ngày nay, có thể là rất sớm. Nhưng một cách chính xác, phải nói đó là năm 1629, tức là 2 năm sau khi nhà truyền giáo vĩ đại Alexandre de Rhodes (Ðắc Lộ) đặt chân lên Cửa Bạng, Thanh Hóa, đi tiên phong cho đội ngũ thừa sai dòng Tên, đặt nền móng cho Giáo Hội Công Giáo Ðàng Ngoài (Bắc Hà) Việt Nam. Năm 1629, giáo sĩ Ðắc Lộ và giáo sĩ P. Marques ở Thăng Long, bị bức xuống thuyền theo đường biển, vào Nam, để về Macao. Ðoàn tranh thủ giảng đạo tại những cửa biển thuộc Nghệ An, Hà Tĩnh và Quảng Bình: Cửa Chúa, Cửa Lò, Cửa Rùm, Cửa Sót. Năm 1634, Cửa Rùm đã là một giáo khu phồn thịnh với 4,183 tín hữu. Năm 1659, Tòa Thánh thiết lập hai giáo phận đầu tiên ở Việt Nam: giáo phận Ðàng Trong và giáo phận Ðàng Ngoài. Phần giáo phận Vinh ngày nay thuộc giáo phận Ðàng Ngoài. Hai mươi năm sau, năm 1679, Tòa Thánh lại chia giáo phận Ðàng Ngoài thành giáo phận Ðông Ðàng Ngoài và giáo phận Tây Ðàng Ngoài, Nghệ Tĩnh Bình thuộc giáo phận Tây Ðàng Ngoài. Năm 1846, giáo phận Vinh được thành lập, tách từ giáo phận Tây Ðàng Ngoài, gọi là giáo phận Nam bên Bắc Kỳ về sau gọi là giáo phận Vĩnh, rồi giáo phận Vinh. Trước lúc thành lập Ðiều lý thú là phần đất Nghệ Tĩnh Bình này, tuy thuộc giáo phận Tây Ðàng Ngoài, nhưng theo nhận xét của lãnh đạo giáo phận Tây - vì xa xôi, lại có lòng đạo vững vàng sốt sắng và có giọng nói khác biệt với phần còn lại, nên đã được dành cho một quy chế đặc biệt: giám mục chính ở Hoàng Nguyên, Hà Nội; thì giám mục phó hay linh mục tổng đại diện chốt ở phần phía nam xa xôi này. Cụ thể là: - Từ 1690 đến 1796, ở Trang Ðen, bây giờ thuộc huyện Nam Ðàn, Nghệ An, 106 năm với 3 giám mục phó lần lượt coi sóc. Hiện nơi đây còn mộ hai giám mục là Ðức Cha Edme Bélot (+1717) và Ðức cha L.M. Deveaux (+1756). Vị phó thứ ba tại Trang Ðen là Ðức cha Jean Davoust, thụ phong năm 1771, đến năm 1780 ra thay Ðức cha chính là Ðức cha Bennetat qua đời. Nhưng vì quyến luyến Xứ Nghệ, nên khi thì ngài ở Hà Nội, khi thì ở Trang Ðen. Ngài mất năm 1789. Năm 1792, cha J.B. Longer Gia từ Hướng Phương (Quảng Bình) được bổ nhiệm làm giám mục giáo phận Tây, nên ngài ra Hà Nội. - Ðức cha Longer Gia được đặc ân chọn kế tiếp nhau 4 giám mục phó. Vị đầu tiên là Ðức cha Charles de la Motte Hậu I (1796-1816), ngài bỏ trụ sở Trang Ðen về đóng tại Thọ Kỳ tức Thọ Ninh ngày nay. Tiếp theo là Ðức cha J. Jaques Guévard Ðoan (1816-1823). Cả 2 vị qua đời và đều được an táng tại Thọ Kỳ. Vị thứ ba là Ðức cha F.M. Pellerin Phan, mất và an táng tại Nam Ðịnh. Vị thứ tư là Ðức cha J.M. Havard Giu, chỉ ở Thọ Kỳ được 2 năm rồi ra Hà Nội, lên kế vị Ðức cha Longer (+1835). Thánh giám mục Pierre Borie Cao đắc cử giám mục khi đang bị giam tại nhà tù Ðồng Hới. Ðức cha P.M. Retord Liêu được thụ phong vào năm 1840, đã đặt giám mục phó là Ðức cha J. Denis Gauthier Hậu II (1844). Ðức cha phó bỏ Thọ Kỳ đời trụ sở về Xã Ðoài. Hai năm sau, Tòa Thánh tách Xứ Nghệ khỏi Tây Ðàng Ngoài và thành lập giáo phận Nam Ðàng Ngoài, đặt Ðức cha Gauthier Hậu II làm đại diện tông tòa đầu tiên của địa phận mới (1846) tức là giáo phận Vinh ngày nay. 2. Ðặc điểm tình hình giáo phận Năm 1659, khi Tòa Thánh thiết lập hai giáo phận đầu tiên ở Việt Nam, vùng đất Nghệ Tĩnh Bình đã có nhiều cơ sở và giáo xứ do các cha dòng Tên, các linh mục Hội Thừa Sai Paris và linh mục Việt Nam coi sóc. Trong tập "Lịch sử nước Annam" do Bentô Thiện gửi cho cha Marini năm 1659 viết: "Nghệ An xứ những nhà thờ Ðức Chúa Blờy được bải mươy lăm nhà thánh". Năm 1707, theo báo cáo của Ðức cha Jaques de Bourges, tình hình giáo dân ở vùng giáo phận Vinh lúc này: xứ Nghệ An, cha Bảo Lộc Tri coi sóc 3,000; Bố Chánh, cha Giuse Phước coi 4,000. Năm 1846, khi thành lập, giáo phận có một giám mục, 35 linh mục Việt Nam, 4 thừa sai, 75 thầy giảng, 69 chủng sinh, 220 nữ tu, 18 giáo xứ và 66,350 giáo dân. Thời Minh Mạng, Thiệu Trị, Tự Ðức, nhiều thừa sai, linh mục, tu sĩ và giáo dân đã bị giết hại, trong số đó có 6 vị đã được Ðức Gioan Phaolô II tuyên phong hiển thánh ngày 19-6-1988. Ngày 15-8-1892, Ðức cha Louis Pineau Trị dâng hiến giáo phận cho Ðức Mẹ. Năm đó, giáo phận có: 1 giám mục, 31 thừa sai, 72 linh mục Việt Nam, 224 thầy giảng, 16 đại chủng sinh, 200 tiểu chủng sinh, 175 nữ tu, 88,227 giáo dân, 56 giáo xứ, 514 giáo họ và 300 nhà thờ. Ngày 3-12-1924, tất cả các giáo phận ở Việt Nam đổi tên theo địa bàn hành chính nơi đặt tòa giám mục, nên giáo phận Tông Tòa Nam Ðàng Ngoài đổi thành giáo phận Vĩnh, về sau được gọi là giáo phận Vinh do Ðức cha André Léonce Eloy coi sóc. Ngày 24-11-1960, Tòa Thánh thành lập Hàng Giáo Phẩm Việt Nam và nâng các giáo phận tông tòa lên hàng chính tòa, giáo phận Vinh cũng được nâng lên vào ngày này và thuộc giáo tỉnh Hà Nội. B. Ðịa Lý và Dân Số Ðịa giới giáo phận Vinh gồm 3 tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh và Quảng Bình. Diện tích: Nghệ An 16,692 km2, Hà Tĩnh 6,054 km2, Quảng Bình 8,037 km2. Tổng cộng: 30,783 km2. Ranh giới: phía Bắc giáp tỉnh Thanh Hóa, phía Nam là tỉnh Quảng Trị, phía Ðông là Biển Ðông, phía Tây giáp nước Lào. Tổng số dân: 5,766,000 người, Công giáo: 453,018 người. Dân cư đa số làm nghề nông, nghề cá, nghề muối, và nghề thủ công. Núi cần nhớ: Núi Hoành Sơn, núi Hồng Lĩnh. Sông chính: sông Lam, sông La, sông Gianh. Những sắc tộc sống trong vùng: Kinh, H'mông, Thổ, Khơ Mú, Ơ Ðu, Thái, Mường, Chứt. C. Các nhà thờ và Ðền Thánh - Nhà thờ chính tòa: Nhà thờ chính tòa hiện nay là công trình xây dựng thứ ba sau khi nhà thờ thứ nhất bị đốt thời Minh Mạng. Ngôi nhà thờ thứ hai được xây dựng lại vào thời Ðức cha Hòa nhưng đã bị bom phá sập năm 1968. Ngôi thánh đường hiện nay được khởi công năm 1977 và được cung hiến ngày 3-3-1979 ngay trước ngày tấn phong Ðức cha Phêrô Trần Xuân Hạp (4-3-1979) - Ðền Thánh dâng kính Thánh Tử Ðạo Phêrô Hoàng Khanh, ở giáo họ Trung Hậu, giáo xứ Xã Ðoài. - Ðền Thánh kính Thánh Phêrô Vũ Ðăng Khoa ở Thuận Nghĩa. - Nhà thờ Thánh Antôn hay làm phép lạ, trung tâm hành hương ngày 13-6 hằng năm ở trại giáo xứ Mỹ Yên. - Nhà thờ Ðá và Lèn Bảo Nham   (dựa theo Niêm Giám 2005 của Giáo Hội Công Giáo Việt Nam) ...................... Mời xem thêm : Tóm Lược Lịch Sử Giáo Phận Vinh   Lm JB. Nguyễn Hữu Thy (CHLB Ðức 2006)   1. Giai đoạn phôi thai: 1533-1651 Ngày Lễ Thánh Giuse, 19.03.1627, khi Giáo sĩ Ðắc Lộ (Alexandre de Rhodes) đặt chân lên Cửa Bạng, thuộc tỉnh Thanh Hóa, ngài đã cho dựng một tượng Thánh Giá vĩ đại tại cửa biển và bắt đầu công cuộc truyền giáo. Trong vòng 8 tháng trời giảng đạo, thuyền của cha Ðắc Lộ đã ghé vào những cửa biển ở Xứ Nghệ: Cửa Lò, Cửa Sót và Cửa Rùm. Ở Cửa Rùm ngài đã thành lập được một trung tâm Công Giáo rất sầm uất. Hơn một năm sau, khi cha Ðắc Lộ phải rời Việt Nam để trở lại Âu Châu trong sự luyến tiếc của toàn thể giáo dân, con số giáo dân đã lên tới 30,000 người. Ngoài ra, cái công lớn nhất của cha Ðắc Lộ là ngài đã khám phá ra chữ Quốc Ngữ, và đã đóng góp vào kho tàng văn hóa dân tộc Việt Nam quyển "Phép Giảng Tám Ngày", ấn hành năm 1651 bằng chữ quốc ngữ nguyên sơ, để dạy giáo lý cho tân tòng. Quyển sách này được coi là một bảo vật văn hóa quí giá, một di sản ngôn ngữ của người Việt Nam. Ngoài ra cha còn viết hai tác phẩm khác bằng tiếng Pháp, có liên quan đến lịch sử truyền giáo tại Việt Nam. Ðó là quyển: "Divers voyages et Missions" (Các Cuộc Hành Trình Truyền Giáo), xuất bản tại Paris năm 1653 và quyển "Histoire du Royaume de Tonkin" (Lịch Sử Nước Bắc Việt), xuất bản bằng tiếng Ý năm 1650, bằng tiếng Pháp năm 1651 và bằng tiếng La-tinh năm 1652.   2. Giai đoạn ổn định: 1659-1792 Nhận thấy công cuộc truyền giáo ở Việt Nam phát triển mạnh mẽ, năm 1659 Tòa Thánh chính thức ban sắc lệnh thành lập 2 Giáo Phận mới: Giáo Phận Ðàng Ngoài, từ tỉnh Quảng Bình trở ra, được giao cho Ðức Cha Francois Fallu coi sóc, và Giáo Phận Ðàng Trong, từ Huế trở vào trong Nam, được giao cho Ðức Cha Lambert de la Motte coi sóc. Sau đó, khi số giáo dân tăng rất nhanh, Giáo Phận Ðàng Ngoài lại chia ra thành 2 Giáo Phận mới nữa: Giáo Phận Ðông Ðàng Ngoài, gồm Hải Phòng và các tỉnh phía bắc, và Giáo Phận Tây Ðàng Ngoài, từ Hà Nội cho tới Quảng Bình. Phần cực nam từ Thanh Hóa cho đến Sông Gianh được gọi chung là "Xứ Nghệ". Vì Xứ Nghệ cách Hà Nội quá xa, khoảng 500km, mà đường sá lưu thông lại khó khăn, nhất là đại đa số dân chúng còn quá nghèo nàn chất phác và có một giọng nói hoàn toàn khác hẳn ở phía Bắc, nên các vị thừa sai đã dành cho Xứ Nghệ một cơ chế hầu như độc lập. Vì thế, nếu ngoài phía cực bắc có Ðức Giám Mục, thì trong phía cực nam có Ðức Giám Mục phó. Và nếu "ở phía ngoài" có Chủng viện Vĩnh Trị, chung cho cả Ðông và Tây, thì "trong này" lại có Chủng viện Trang Nứa (sau được dời vào Hướng Phương). Còn Tòa Giám Mục được đặt tại Trang Ðen (Nam Ðàn), sau dời vào Thọ Kỳ (Thọ Ninh) vào thời Ðức Cha Hậu I, tức Ðức Cha De La Motte. Trên thực tế hầu như hai Giáo Phận độc lập vậy.   3. Giai đoạn phân chia Giáo Phận: 1792-1846 Khi Ðức Cha Hậu II, tức Ðức Cha Gauthier, dời Tòa Giám Mục từ Thọ Ninh ra đặt ở Xã Ðoài vào năm 1842, thì cũng vào thời gian đó Tòa Thánh quyết định tách Xứ Nghệ ra khỏi Hà Nội (Tây Ðàng Ngoài). Ngày 27.03.1846, Tòa Thánh bổ nhiệm Ðức Cha Hậu II, Phó Giám Mục của Ðức Cha Liêu Retord ở Hà Nội, vào làm Giám Mục tiên khởi Giáo Phận mới Vinh. Trong một bản tường trình gửi về Tòa Thánh, Ðức Cha Liêu Retord, Giám Mục Chính của Giáo Phận Tây Ðàng Ngoài, ca tụng tinh thần giáo dân Xứ Nghệ như sau: "Ở tại Hà Tĩnh và Nghệ An có tới 45,364 bổn đạo. Trong hai tỉnh này, họ là những bổn đạo sốt sắng nhất trong Giáo Phận". Ðó chính là yếu tố quan trọng thúc đẩy Ðức Giáo Hoàng Grê-gô-ri-ô ra Sắc Chỉ "Ex debitu pastoralis", ngày 27.03.1846, thành lập Giáo Phận Vinh. Theo Sắc Chỉ trên, biên giới của Tân Giáo Phận Vinh được thiết lập như sau: Phía bắc giáp tỉnh Thanh Hóa, phía nam kéo dài đến tả ngạn sông Gianh, giáp huyện Bố Trạch thuộc tỉnh Quảng Bình, phía đông là biển Nam Hải và phía tây là nước Ai Lao. Toàn thể Giáo Phận Vinh bao gồm 3 tỉnh Nghệ An + Hà Tĩnh (22,380 km vuông) và một phần tỉnh Quảng Bình (2,300 km vuông). Tổng cộng diện tích khá rộng lớn là 24,480 km vuông. Vì ở thị xã Vinh, tuy tiện trục giao thông, nhưng lại quá ồn ào náo động và nhất là đa số dân cư vào lúc bấy giờ ở thị xã Vinh còn là lương dân, thành thử Toà Giám Mục được dời về Xã Ðoài, cách thị xã Vinh khoảng 13 km. Bởi vậy, mới có trường hợp duy nhất ở Việt Nam là Tòa Giám Mục và Giáo Phận mang hai tên khác nhau: Giáo Phận Vinh, nhưng Tòa Giám Mục Xã Ðoài. Ở Xã Ðoài tuy được ưu điểm là một miền quê yên tĩnh, nhưng lại thuộc miền đất phèn, không thích hợp cho việc trồng trọt hoa màu, nên rất nghèo nàn và không ai muốn đến lập nghiệp ở đó cả. Vì thế các cô thôn nữ đã thường ca thán với nhau: "Cậu ra ba bữa cậu về, "Ðồng chua nước mặn chớ hề ở lâu!" Hiện nay, giáo xứ địa đầu phía bắc là Giáo xứ Hoàng Mai, trong một vùng lam sơn chướng khí. Còn phía cực nam kề biển là Giáo xứ Tân Thành; mé quốc lộ số 1 là Giáo xứ Mỹ Hòa, và mặt núi rừng là Giáo xứ Chày. Giáo xứ này nằm đối diện chênh vênh với Chùa Hang, tức Ðộng Phong Nha, một thắng cảnh danh tiếng thuộc huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình.   4. Giai đoạn thử thách: vào các năm trước và sau 1846 Theo lịch sử Giáo Hội, vào năm 1655, ở Miền Bắc (Giáo Phận Ðàng Ngoài) đã có 414 thánh đường, trong số đó nguyên ở các tỉnh Nghệ-Tĩnh-Bình đã chiếm 160 ngôi rồi. Lúc chia Giáo Phận (1846) từ Giáo Phận Tây Ðàng Ngoài (Hà Nội), phần đất dành cho Giáo Phận Vinh gồm có 3 vị thừa sai, 35 Linh mục bản quốc, 75 thầy giảng, 69 đại chủng sinh, 290 tiểu chủng sinh, 270 nữ tu, 19 Giáo xứ với 345 Họ lẽ, và số giáo dân là 66,350 người. Giáo Phận có được một số vốn liếng dồi dào như vậy là nhờ được xây dựng trên máu của các tiền nhân tử đạo anh dũng của hai thế kỷ về trước. Thật vậy, sau khi Ðức Cha Hậu nhận chức được 6 tháng thì vua Thiệu Trị mất và vua Tự Ðức lên kế vị. Thời cuộc chính trị trở nên rối ren, khiến triều đình Huế ra chính sách bách hại tàn bạo Ðạo Công Giáo suốt 36 năm trời, với 13 sắc chỉ cấm đạo, coi Ðạo Công Giáo là "Tả Ðạo", là dịch tệ, là lừa dối dân đen, v.v... Ðúng hai năm sau khi thiết lập, chủ chăn và đoàn chiên Giáo Phận Vinh phải sống lén lút và tản mát khắp nơi. Người ta có thể nói được rằng trong thời kỳ bắt đạo suốt mấy thế kỷ trước ở Việt Nam, Giáo Hội Công Giáo thuộc Giáo Phận Vinh là bị bắt bớ và chịu gian khổ nhiều nhất. Giáo Phận có khoảng 20 vị Linh Mục tử đạo trong thời cấm cách này, chưa được phong thánh. Năm 1868, Giáo Phận đã lập hồ sơ phong thánh cho các vị Tử Ðạo Vinh. Trong số 117 vị Tử Ðạo được Giáo Hội hoàn vũ tôn lên bậc Hiển Thánh vào ngày 19.06.1988, đã có 6 Thánh Tử Ðạo thuộc Giáo Phận Vinh, bị giết dưới thời Minh Mạng (5 vị) và thời Thiệu Trị (1). Danh sách các ngài như sau: 1. Thánh Phêrô Lê Tùy, Linh mục, tử đạo ngày 11.10.1833 2. Thánh Phêrô Borie Cao, Giám mục, 24.11.1838 3. Thánh Phêrô Vũ Ðăng Khoa, Linh mục, 24.11.1838 4. Thánh Vincente Nguyễn Thời Ðiểm, Linh mục, 24.11.1838 5. Thánh Phêrô Nguyễn Khắc Tự, Thầy giảng, 10.07.1840 6. Thánh Phêrô Hoàng Khanh, Linh mục, 12.07.1842 Trong thời gian bắt đạo quá tàn khốc như thế, Ðức Cha Hậu và các cha thừa sai đành phải sang lánh nạn ở Hồng Kông một thời gian (1859-1862). Vào năm 1861 (Tự Ðức năm thứ 14) có cha Phêrô Nguyễn Bá Triêm được phúc tử đạo tại Quán Thầu Ðầu và hài cốt ngài hiện an nghĩ trong nhà thờ xứ Thanh Dạ. Trong nhà thờ Thuận Nghĩa, huyện Quỳnh Lưu còn có hài cốt cha Phêrô Nguyễn Trúc, tử đạo. Cha Giacôbê Nguyễn Danh Thông cũng được phúc tử đạo, nhưng không biết hài cốt ngài hiện ở đâu. Ngoài các vị tử đạo đã được ghi tên tuổi trong sổ vàng của Giáo Hội hoàn vũ và của Giáo phận như trên, còn có những vị tử đạo anh hùng trong thời hiện đại. Ở đây, người ta phải kể đến các vị tử đạo anh hùng của Liên Ðoàn Thanh Niên Công Giáo Việt Nam do Ðức Cha Lê Hữu Từ (Gp. Phát Diệm) thành lập vào năm 1946. Tuy phong trào chủ trương hoàn toàn đứng ngoài mọi hoạt động về chính trị và đảng phái, vì mục đích và tôn chỉ của Liên Ðoàn là phụng sự Thiên Chúa và tổ quốc trong tinh thần ôn hòa, nhưng sau khi hoạt động được hai năm thì Liên Ðoàn đã bị nhà cầm quyền lúc bấy giờ đàn áp một cách dã man. Toàn ban chấp hành của Liên Ðoàn bị bắt và bị giết: Ông Phạm Tuyên, chủ tịch Liên Ðoàn, bị tử hình; ông Mạnh Trọng Niệm và em là Mạnh Trọng Tuệ bị tử hình; Ông Trương Văn Hứa bị tử hình; Còn các ông Bùi Quỳnh, Phạm Huy Châu, Lm Tuyên úy Trương Văn Liệu, Khánh Sơn, Trần Văn Trị, Sáu Tuyên và một số thành viên khác bị khổ sai chung thân; Lm Võ Viết Hiền bị chết rũ tù. Riêng cô Liên Phương chịu trách nhiệm về Nữ Giới, bị tra tấn tàn bạo đến chết. Ðặc biệt nhất là trong ngày xử tử anh hùng Phạm Tuyên, bà vợ của ông thay vì than khóc buồn sầu và đau khổ, bà đã đi mua sẵn mấy chục thước vải trắng tinh đưa về cắt ra làm mấy chục tấm theo số tuổi của chồng, và trong ngày xử, sau khi linh hồn ông bay về Thiên đàng hưởng mặt Chúa, thì bà đã dùng những tấm khăn trắng đó thấm từng giọt máu tử đạo của chồng đổ ra trên mặt đất và vui mừng đưa về nhà thờ kính.   5. Danh sách các Ðức Giám Mục cai quản Giáo Phận Vinh a) Các Giám Mục thừa sai: 1. Ðức Cha Hậu (Gauthier), cai quản từ 1842-1877 2. Ðức Cha Phó Nghiêm (Masson), 1848-1853 3. Ðức Cha Hòa (Croc), 1868-1885 4. Ðức Cha Trị (Pineau), 1886-1910 5. Ðức Cha Thọ (Belleville), 1911-1912 6. Ðức Cha Bắc (Eloy), 1912-1947 Từ ngày 14.06.1951 Giáo phận Vinh được giao lại cho các Ðức Giám Mục bản quốc gốc Vinh coi sóc. b) Các Giám Mục Việt Nam gốc Vinh: 1. Ðức Cha GB. Trần Hữu Ðức, cai quản từ 1951-1971 2. Ðức Cha Phó Phaolô Nguyễn Ðình Nhiên, 1963-1969 3. Ðức Cha Phêrô Nguyễn Năng, 1971-1978 4. Ðức Cha Phêrô Trần Xuân Hạp, 1979- 2000 5. Ðức Cha Phaolô Cao Ðình Thuyên, 2000-   6. Nghệ-Tĩnh-Bình: Vùng đất anh hùng hào kiệt Hễ nói đến vùng đất Nghệ-Tĩnh-Bình là không thể không nhắc đến tên tuổi của những người con ưu tú của dãy đất Miền Trung này, không thể không nhắc đến tên tuổi của những vị anh hùng dân tộc mang trong mình dòng máu Nghệ-Tĩnh-Bình được. Nếu chúng ta đứng từ Bến Thủy thuộc Nghệ An nhìn sang đất Hà Tĩnh ở phía nam, chúng ta sẽ thấy một cảnh non nước tuyệt đẹp: Cảnh "Sông Lam, Núi Hồng", trải rộng mênh mông và xanh biếc một màu. Bên kia, vượt hàng cây xanh là quả núi Hồng Lĩnh bao phủ kín chân trời. Nhìn toàn cảnh mà du khách cứ muốn tìm đâu là Tiên Ðiền, đâu là Uy Viễn? a) Các liệt sĩ và các nhà cách mạng Vâng, bên trái Cửa Hội, cách khoảng 5km, là làng Uy Viễn, quê của vị quan nổi danh Nguyễn Công Trứ (1778-1858), Doanh Ðiền Sứ của Triều Ðình, đã có công khai phá miền Tiền Hải (Thái Bình) và Kim Sơn (Phát Diệm) thành một miền đất trù phú như chúng ta thấy ngày nay. Còn bên trái, cách 6km, là làng Tiên Ðiền, quê của nhà văn hào dân tộc Nguyễn Du với tác phẩm bất hủ "Ðoạn Trường Tân Thanh" mà dân gian thường gọi là Chuyện Kiều. Một nhà thi sĩ nổi tiếng khác là nữ sĩ Hồ Xuân Hương, quê bà ở Quỳnh Ðôi, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An. Bà là tác giả của những cuốn "Xuân Hương Thi Tập" và "Ðồ Sơn Bạt Vịnh", v.v... Cách thị xã Vinh 13km là đất Làng Sen, thuộc huyện Nam Ðàn. Qua một đầm sen, du khách theo một lối ngõ hoa dâm bụt, sẽ đến một căn nhà lá bạc màu. Trong nhà, một chiếc võng vắt ngay gian giữa, còn chiếc phản gỗ được kê ở gian bên, chiếc rương gỗ, giá sách tre, v.v... đó là tất cả gia sản của cụ phó bảng Nguyễn Sinh Sắc, thân phụ của Nguyễn Sinh Cung. Cậu bé chào đời năm 1890 và lớn lên thành nhà giáo Nguyễn Tất Thành. Vốn thông minh khác thường, giàu tinh thần cách mạng, mang nặng dòng máu Nghệ-Tĩnh yêu nước, nhà giáo Nguyễn Tất Thành đã bỏ nghề dạy học, xuất dương tìm đường cứu nước. Năm 1930, ông thành lập "Việt Nam Thanh Niên Ðồng Minh Hội" hay gọi tắt là "Việt Minh", sau đổi thành Ðảng Cộng Sản Ðông Dương, dưới bí danh là Nguyễn Ái Quốc, tức Hồ Chí Minh... Nhưng nhắc đến tên Nam Ðàn người ta không thể quên được tên một vĩ nhân khác, đó là chí sĩ Phan Bội Châu (1867-1940). Cùng với Phan Chu Trinh, Trần Quí Cáp, Tăng Bạt Hổ, v.v... ông đã cho phổ biến "Lưu Cầu Huyết Lệ Tân Thư" và đã làm chấn động cả nước. Ông cổ võ "Duy Tân Tự Cường" và phát động "Phong Trào Ðông Du". Nhưng trước khi bỏ đất Nghệ An, chúng ta không quên tên tuổi của một nữ tướng thời danh Bùi Thị Xuân (?-1802). Tuy được sinh ra tại Bình Ðịnh, nhưng gốc ở Triệu Phong (Nghệ An). Là một người phụ nữ có sức mạnh và lòng can đảm phi thường. Bà đã từng huấn luyện voi và điều khiển đội chiến tượng gồm 100 thớt voi ra Bắc Hà đánh bại quân Thanh. Bà là nữ tướng có công đánh đuổi Tôn Sĩ Nghị và giải phóng được thành Thăng Long. Tiếp đến, khi rời Nghệ An du khách sẽ đặt chân đến làng Ðông Thái, huyện Ðức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh. Ðó chính là quê hương của nhà đại cách mạng Phan Ðình Phùng (1847-1895). Ông nổi danh với cuộc nổi dậy chống Pháp ở Hương Khê thuộc tỉnh Hà Tĩnh, và kéo dài 11 năm. Ðịa bàn hoạt động của quân kháng chiến do ông lãnh đạo bao trùm các vùng Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh và Quảng Bình. Trong các tướng giỏi của ông có anh hùng Cao Thắng. Một danh sĩ khác, sinh tại làng Bùi Chu, huyện Hưng Yên, tỉnh Nghệ An, cũng chứa chan một bầu nhiệt huyết yêu nước thương nòi, đó là Nguyễn Trường Tộ (1827-1871). Ông đã muốn dùng sự hiểu biết và du học của mình để dâng lên vua Tự Ðức mấy chục bản điều trần canh tân đất nước trong các lãnh vực: Chính trị, ngoại giao, quân sự, kinh tế, tài chính, giáo dục, giao thông, vận tải, khai mỏ, khẩn hoang, v.v... Nhưng tiếc thay, các bản điều trần khẩn cấp của ông đã bị bọn nịnh thần xé bỏ, khiến cho những kiến nghị của ông chỉ là tiếng kêu trong sa mạc vô vọng. Nguyễn Trường Tộ vốn thuộc một gia đình theo đạo Công Giáo từ nhiều đời và là học trò của Ðức Giám Mục Gauthier. Nhưng ngoài Nguyễn Trường Tộ, là một giáo dân đã hết lòng vì đất nước, lịch sử Giáo Phận Vinh còn ghi nhớ một vị Linh mục Công Giáo, một người con của Giáo Phận, đã làm quan lớn dưới triều vua Tự Ðức. Ðó là cha Phaolô Nguyễn Hoằng (1839-1909). Cha Hoằng sinh tại xứ Phương Trạch, huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh. Cùng với ông Petrus Ký, cha được tham gia phái bộ Phan Thanh Giản qua Pháp để điều đình vào các năm 1863-64. Ông Nguyễn Trường Tô, sống cùng thời, đến thăm và khen Linh mục Hoằng: "Người giỏi tiếng Tây, ngay từ khi ngài còn là giáo sĩ phó tế". Rời đất Nghệ An đi qua Hà Tĩnh và du khách sẽ đặt chân lên đất tỉnh Quảng Bình, vùng đất của các bậc vĩ nhân. Trước hết, về phương diện văn thơ: Một trong những thi sĩ công giáo nỗi danh nhất là nhà thơ Hàn Mặc Tử, tên thật là Phan-xi-cô Nguyễn Trọng Trí, sinh ngày 22.09.1912 tại Ðồng Hới. Ông là tác giả của những tập thơ nỗi danh và rất được giới yêu thơ quí chuộng như "Ðau Thương", "Xuân Như Ý", "Duyên Gấm Ngọc Trai", v.v... và là thần tượng một thời của giới sinh viên, học sinh trong cả nước. Năm 1940, một cơn bạo bệnh đã cướp đi người con tài hoa của vùng đất xứ Quảng. Tiếp đến, về phương diện xã hội chính trị: chí sĩ Ngô Ðình Diệm, Tổng Thống tiên khởi của Miền Nam Việt Nam, là người phải được xưng danh đầu tiên. Sau khi đã trục xuất tên thực dân Pháp cuối cùng ra khỏi lãnh thổ đất nước bằng con đường ngoại giao khéo léo, ổn định cuộc sống cho hơn một triệu người di cư từ Miền Bắc vào trong một hoàn cảnh cực kỳ phức tạp và khó khăn lúc bấy giờ, v.v... ông đã được đồng bào nhất mực tín nhiệm bầu vào chức vụ Tổng Thống. Tuy ông lớn lên ở Huế, nhưng quê gốc và dòng máu yêu nước hào hùng của ông là của người Quảng Bình. Năm 1963, trong một cuộc đảo chánh do một số tướng lãnh phản bội âm mưu, dưới sự lèo lái của người Mỹ, ông và hai người em trai ruột bị sát hại. Còn những nhà cách mạng khác trong lịch sử của một nước Việt Nam, là đại tướng Võ Nguyên Giáp, anh hùng Ðiện Biên Phủ, v.v... Tất cả đều là những người con ưu tú của vùng đất Quảng Bình. b) Các vị Linh Mục Công Giáo ái quốc Tuy là Linh mục của Giáo Hội, nhưng các ngài cũng là những con dân Nghệ-Tĩnh-Bình, luôn sôi sục trong mình dòng máu cách mạng bất khuất. Trước hết phải kể đến Linh mục Mai Lão Bạng, trong Giáo Phận Vinh gọi ngài là "Ông Già Châu". Sinh ra và lớn lên ở Vinh. Ông rất căm phẩn trước cảnh thực dân Pháp dày xéo quê hương, nên rất tích cực hoạt động cho "Phong Trào Ðông Du" của Phan Bội Châu. Chí sĩ Kỳ ngoại Hầu Cường Ðể rất mến phục ông. Cụ Phan Sào Nam cũng rất quí mến ông và đã tặng ông mấy chữ "Lão Bạng Minh Châu" Vào năm 1918 Linh mục Mai Lão Bạng bị sa lưới mật thám của Pháp ở Thái Lan. Ông để lại tập thơ cách mạng bất hủ: "Lão Bạng Phổ Khuyến Thơ". Nội dung là những lời kêu gọi đồng bào cả nước lương hay giáo hãy đoàn kết cứu nước và đừng để thực dân Pháp lợi dụng gây chia rẽ. Tiếp đến, đặc biệt nhất là ba Linh mục khác nắm giữ các địa vị then chốt trong Giáo Phận Vinh: Lm Nguyễn Văn Tường (Quản lý của Giáo Phận), Lm Nguyễn Thần Ðồng (cha sở Nhà Thờ Chính Tòa), và Lm Ðậu Quang Lĩnh (bí thư Tòa Giám Mục). Cả ba vị đều bị thực dân Pháp kết án 9 năm tù khổ sai biệt xứ và bị đày ra Côn Ðảo ngày 21.10.1909, vì văn hóa Ðông Du. Và cũng vì thái độ "bao che" cho ba vị Linh mục ưu tú trên mà Ðức Giám Mục Pineau Trị bị triệu hồi về Pháp và bị ép buộc phải ký tên vào đơn xin từ chức. - Linh mục Nguyễn Văn Tường (1853-1915), sinh năm 1853 tại Văn Tường, Quỳnh Lưu, Nghệ An. Cha Delignon, Tổng Ðại Diện Giáo Phận Saigon, năm 1909 được Ðức Cha Mossard, Giám mục Saigon, cử ra thăm ba vị ở Côn Ðảo và khi trở về đã báo cáo về cha Tường: "Người già nhất là cụ Tường, 56 tuổi, hơi hói đầu, đeo kiếng và mang một chòm râu hoa râm dưới cằm, trông giống như một ông quan, nhưng khuôn mặt trông rất hiền hậu". Nhờ tài khéo quản lý trong xứ và là người đáng tin cậy, nên Ðức Cha Pineau Trị gọi về Xã Ðoài và giao cho trọng trách quản lý toàn bộ tài chánh của Nhà Chung mà từ trước tới nay vẫn nằm trong tay các thừa sai người Pháp. Sự bổ nhiệm đã gây nên sự bất bình giữa các Linh mục thừa sai, nhất là nơi cha Tổng Ðại Diện Giáo Phận là Linh mục người Pháp tên Abgrall Ðoài. Chính cha Ðoài đã viết thư về Pháp cho Ðức Hồng Y Gotti và Tổng quyền Hội Thừa Sai Paris để tố cáo Ðức Cha Pineau là kém khả năng quản trị Giáo Phận, về cả mặt tài chánh lẫn nhân sự. Trong một thư khác, cha Ðoài lại gọi các Linh mục Việt Nam là "bọn người đốn mạt". Khi biết được chuyện đó, Ðức Cha Pineau liền cách chức cha Abgrall Ðoài. Còn cha Tường từ trần tại Côn Ðảo vào năm 1915, trước khi mãn hạn tù khổ sai. - Linh mục Nguyễn Thần Ðồng (1867-1944), sinh tại xứ Nhân Hòa, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An. Chịu chức năm 1902 và được bổ nhiệm làm Cha sở Nhà Thờ Chính Tòa Xã Ðoài. Ngài rất có lòng bác ái, thương người và tinh thần xã hội. Về cha Ðồng, cha Delignon đã mô tả: "người thứ hai là linh mục Ðồng, 43 tuổi, người bé nhỏ và mặc dầu ít cởi mở, nhưng vẫn sẵn sàng trò chuyện và tỏ ra là người có óc phán đoán tốt". Từ nhà tù Côn Ðảo cha Ðồng đã làm một bài thơ gửi cho một người bạn tri kỷ: Cái buồn ai biết cái làm sao? Vướng vít lòng ta đến nỗi nào! Ðứng lững, ngồi lơ, nằm dở giấc Sớm trông, chiều nhớ, tối chiêm bao! Xa xa trên núi chòm vân phủ Lộng lộng trước khơi ngọn thủy trào. Mấy kẻ tri ân ai biết chăng? Một mình càng nghĩ, nghĩ càng đau! Sau khi mãn tù ở Côn đảo (1918), cũng như cha Ðậu Quang Lĩnh, cha Ðồng được Ðức Cha Mossard nhận về làm việc trong Giáo phận Saigon, vì cả hai bị án biệt xứ, cấm không được cư trú tại Trung Kỳ và Bắc Kỳ. Ngày 26.12.1944, cha Nguyễn Thần Ðồng từ trần tại quê nhà, sau 9 năm khổ sai và 32 năm biệt xứ chỉ vì lòng ái quốc và mối thịnh tình với Phong trào Văn hóa "Ðông Du". - Linh mục Ðậu Quang Lĩnh (1968-1930). Cha là người trẻ nhất trong ba vị. Sinh năm 1868 tại Yên Phú, huyện Ðức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh. Linh mục Delignon đã nhận định về cha Lĩnh: "Cụ là một người cao lớn, chững chạc và xem ra rất thông minh". Bởi vậy, tuy trẻ nhất, nhưng ngài là trưởng nhóm của ba vị Linh mục cách mạng. Từ khi còn là chủng sinh, cha Lĩnh đã nổi tiếng là thông minh, rất giỏi Pháp văn, La văn và Hán ngữ, lại có khiếu về âm nhạc. Năm 1908 chịu chức Linh mục. Ðức Cha Pineau Trị gọi về Nhà Chung cử làm Thư ký Tòa Giám mục. Vì thế ngài luôn tháp tùng Ðức Cha Trị trong tất cả các cuộc kinh lý của Ðức Cha và đã nhìn thấy được những cảnh các Linh mục thừa sai đối xử thiếu nhân bản với các Linh mục Việt Nam, trong đó có cả ngài nữa. Nếu các Linh mục Tây mà còn đối xử như vậy với các Linh mục Việt Nam như thế, huống hồ là bọn thực dân Pháp còn đối xử tàn tệ thế nào nữa với người dân thường. Ðó chính là những điều luôn làm cha Lĩnh bức xúc và hết sức ủng hộ phong trào văn hóa Ðông Du. Từ trong tù Côn Ðảo ngài vẫn tiếp tục "làm văn hóa", trong đó có bài thơ ngài đã gửi về cho một người bạn: Ngồi tính lần lần đốt ngón tay Cách nhau trót đã bảy năm chầy Tóc râu nay đã lem nhem bạc Hình vóc trông ra móm mém gầy Ngồi nghĩ nhớ nhà, nằm nhớ nước Sớm ra trông bể tối trông mây Ðông qua xuân tới xây vần mãi Hội ngộ nay mai sẽ có ngày. Sau khi mãn tù, cha Lĩnh được Ðức Cha Mossard cử làm Phó xứ Cái Mơn, sau lên làm Chánh xứ. Nhờ có tài đức lỗi lạc, cha đã được chọn làm Quản hạt, đồng thời làm Bề trên một Tu viện trên 200 Nữ tu. Cha Lĩnh qua đời năm 1930. Mộ phần của ngài còn nằm trong nhà thờ Tu viện Mến Thánh Giá ở Cái Mơn, Vĩnh Long. - Linh mục Lê Sương Huệ. Ngoài "Bộ Ba Linh Mục Côn Ðảo" như đã nói trên, người viết lịch sử Giáo Phận Vinh sau này sẽ không thể bỏ qua được vị Linh mục thứ bốn là Linh mục Lê Sương Huệ. Theo gương các vị tiền bối, từng xả thân cho đại cuộc, góp sức đẩy mạnh công cuộc giải phóng dân tộc khỏi ách nô lệ thực dân phong kiến, chống một lượt vừa ngoại xâm Pháp vừa Nhật trong suốt vùng đất Thanh-Nghệ-Tĩnh-Bình. Cha Huệ sinh năm 1888, tại làng Cây Khế, huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh. Con một gia đình trung nông, và được hấp thụ một nền giáo dục thuần túy Công Giáo. Trưởng thành trên giải đất Nghệ-Tĩnh-Bình, nơi đã thấm máu của bao vị anh hùng cứu nước. Ngài được nuôi dưỡng thêm truyền thống bất khuất, cương quyết của giống nòi. Hoạt động của ngài bắt đầu từ năm 1942, lúc Âu Châu đang bị khủng hoảng dữ dội, Pháp hầu như bị ép buộc lép vế ở Ðông Dương. Ngài bắt đầu liên lạc với các nhà Ái quốc như chí sĩ Ngô Ðình Khôi, nhà cách mạng Ngô Ðình Diệm, để thống nhất ý chí hành động. Ngài bị mật thám Pháp bắt năm 1944 tại nhà xứ của ngài ở Lập Thạch và bị đày vào Trà Khê (Phú Yên). Vào tháng 3.1945, nhân cuộc đảo chính Nhật, cha Huệ được tha. Năm 1948, trên đường đi từ Saigon đến Vĩnh Long, ngài bị phục kích và bị sát hại. Cả bốn vị Linh mục cách mạng nổi danh của Giáo phận đã nằm xuống. Nhưng sự hy sinh to lớn của các ngài đã không vô ích. Tố quốc của các ngài đã hoàn toàn được giải phóng. Nước Việt Nam nay là của người Việt Nam. Ðồng thời những dòng máu tông đồ nhiệt thành của các ngài cũng đã tô điểm cho Giáo Hội quê nhà thêm đông kẻ thờ phượng Chúa. Ðàng khác, máu của các ngài cũng như của hàng ngàn Kitô hữu đã đổ ra, nhuộm đỏ quê hương hình chữ S, chỉ vì lòng yêu nước thương nòi, chỉ muốn tranh đấu dành độc lập cho tổ quốc thân yêu khỏi tay ngoại bang xâm lược, là cả những lời minh chứng hùng hồn cho những lời kết án hồ đồ, cho người Công Giáo là theo Tây, là nối giáo cho giặc, v.v... Tóm lại, tất cả những đứa con ưu tú của quê hương Nghệ-Tĩnh-Bình, đồng thời là những vị anh hùng của toàn thể dân tộc Việt Nam, xưa kia cũng như ngày, đã khẳng định rằng dải đất Miền Trung này không phải cằn cỗi nghèo nàn, nhưng là dải đất đầy mầu mỡ hùng cường, dải "đất lành chim đậu", dải đất của các anh hùng hào kiệt khét tiếng cả giang sơn Việt Nam.   7. Biến cố di cư năm 1954 Sau khi cuộc chiến Pháp-Việt kéo dài 8 năm trời đã được chấm dứt với Bản Hiệp Ðịnh giữa đôi bên được ký kết tại thành phố Genève của Thụy Sĩ vào ngày 20.07.1954, tạm lấy Vĩ Tuyến 17 trên sông Bến Hải (Thạch Hản) làm biên giới phân chia giữa Bắc và Nam Việt Nam, cho tới ngày tổng tuyển cử sẽ được tổ chức sau đó, mọi người dân ở cả hai Miền được tự do lựa chọn khu vực sinh sống của mình. Thêm vào đó, lúc bấy giờ một cơn đói đang hoành hành khắp Miền Bắc đã khiến cho khoảng 1,300,000 người dân Miền Bắc mà đa số là người Công Giáo đã di cư vào Miền Nam lập nghiệp. Trong số đó có 57,868 người Công Giáo thuộc Giáo Phận Vinh. Số giáo dân Nghệ-Tĩnh-Bình di cư vào Nam đã phân tán mỏng ra như sau: Giáo Phận Huế: 1,320 người; Giáo Phận Ðà Nẵng: 4,966 người; Giáo Phận Qui Nhơn: 1,032 ngưới; Giáo Phận Nha Trang (và Phan Thiết): 21,792 người; Giáo Phận Kontum: 7,023 người; Giáo Phận Ðà Lạt: 5,390 người; Giáo Phận Cần Thơ: 817 người; Giáo Phận Long Xuyên: 2,753 người; Giáo Phận Saigon: 11,868 người. Còn số giáo dân hiện nay của Giáo Phận Vinh ở Miền Bắc là 406,023 người rải rác trên hai tỉnh Nghệ An, Hà tĩnh và một phần tỉnh Quảng Bình. So với số giáo dân di cư của các Giáo Phận khác thì các giáo dân gốc Nghệ-Tĩnh-Bình có thể được coi là đông vào bậc nhất nhì, nhưng vì người Dân Vinh di cư vào Nam muộn hơn người Bắc và vì các Linh mục Vinh lúc bấy giờ không được tháo vát, nên Dân Vinh đã bị đưa đi định cư rải rác ở các tỉnh lẽ và trên các vùng Cao nguyên hẻo lánh, chứ không được định cư vùng ngoại ô kế cận Saigon, cả đến một căn nhà nho nhỏ ở Saigon để làm Trụ sở giao dịch cũng không có. Mãi về sau, nhờ sự lo lắng của các Linh mục Trương Cao Khẩn và Nguyễn Viết Khai, Dân Vinh mới có căn phố số 32 đường Nguyễn Bỉnh Khiêm làm nơi gặp gỡ nhau. - Giáo xứ Tân Bình Cùng theo dòng thác di cư đó, ngày 10.02.1955, cha Nguyễn Văn Dũng và cha Nguyễn Quang Dung (hiện mộ cha già Dung đang nằm trong khuôn viên nhà thờ Tân Bình) đem một số giáo dân thuộc các xứ Hướng Phương, Hòa Ninh, Gia Hưng, Minh Cầm đi vào miền Cam Ranh thuộc tỉnh Khánh Hòa lập thành hai trại định cư Tân Bình và Bãi Giếng, nay là Bắc Vĩnh. Ngày nay cả hai Giáo xứ Tân Bình cũng như Bắc Vĩnh đã trở thành một trong những Giáo xứ sầm uất và sinh động nhất của Giáo Phận Nha Trang (xin xem tiếp bài "Tân Bình Quê Hương Tôi" trong cuôn Kỷ Yếu này). - Tu Viện Mến Thanh Giá Tân Bình Có thể nói được rằng trong các Giáo xứ di cư gốc Nghệ-Tĩnh-Bình ở Miền Nam, không có một Giáo xứ nào được hân hạnh như Giáo xứ Tân Bình, là có một Tu Viện các Sơ Mến Thánh Giá ngay giữa lòng Giáo xứ. Vì thế không thể nói đến Giáo xứ Tân Bình mà lại không nhắc đến Tu viện của các Sơ Dòng Mến Thánh Giá Tân Bình. Năm 1955, khi cha Nguyễn Văn Dũng và một số giáo dân của ngài từ Quảng Bình vào tới Ðà Nẵng, ngài đã đi vào Nha Trang trước để nhờ cha Lê Công Khương hướng dẫn tìm một nơi định cư thật thuận lợi cho giáo dân của ngài. Cha Khương đã giới thiệu vùng đất tại xã Suối Vĩnh, quận Suối Dầu, nằm bên Quốc lộ số 1, gần núi và biển. Thấy quang cảnh quá hữu tình, cha Dũng đã vui vẽ lên hứng nói một câu rất chí lý: "Nhất cận thủy, nhì cận sơn". Sau đó ngài trở lại đưa 2,000 giáo dân, trong đó có 33 chị em Dòng Mến Thánh Giá Hướng Phương, vào Nha Trang. Nhưng khi các Sơ Mến Thánh Giá vào tới Nha Trang thì được Ðức Cha Marcel Piquet, Giám Mục Giáo Phận Nha Trang cho ở tạm trong nhà các Sơ Saint Paul tại khu nhà số 1-3, đường Lê Thánh Tôn. Sau đó bà Bề trên Maria Nguyễn Thị Lan xin cho chị em được dời đi nơi khác thì Ðức Cha Piquet cho chị em ở tạm tại nhà các Sơ Dòng Ðức Mẹ Khiết Tâm Bình Cang. Ở Bình Cang đưọc 7 tháng thì Mẹ Bề trên Lan lại xin Ðức Cha Piquet cho phép chị em về Tân Bình định cư và Ðức Cha đồng ý. Thế là từ ngày 20.12.1955 chị em Mến Thánh Giá Hướng Phương Giáo Phận Vinh định cư tại Tân Bình dưới sự dìu dắt của Ðức Cha Marcel Piquet và cha xứ Tân Bình Nguyễn Văn Dũng. Ngày nay Dòng Mến Thánh Giá Tân Bình đổi tên thành Dòng Mến Thánh Giá Nha Trang. Từ những thử thách khó khăn tưởng như không thể vượt qua được ở buổi đầu, Nhà Dòng đã phát triển một cách mạnh mẽ trong mọi lãnh vực. Về nhân sự: từ con số 33 chị em còn quá khiêm tốn lúc mới vào định cư, nay đã tăng lên vượt mực. Tính đến năm 2006, số nhân danh của Nhà Dòng gồm có: 181 Sơ khấn trọn, 103 Sơ khấn tạm, 50 Sơ tập sinh, 30 Sơ thỉnh sinh và 300 em đệ tử. Về cơ sở vật chất: Các chị em đã cùng nhau chắt chiu tần tảo xây dựng được một cơ ngơi thật nguy nga đồ sộ. Những căn nhà mái tranh vách đất xiêu vẹo hay được lợp tôn chật chội và nóng bức năm nào, nay đã được thay thế bằng những ngôi nhà lầu bê tông cốt sắt trông rất hoành tráng, hoàn toàn bảo đảm an ninh cho đời sống tu trì và kinh nguyện hằng ngày của chị em. Ngoài ra chị em Mến Thánh Giá Nha Trang còn xây dựng được khắp nơi những trung tâm vừa để huấn luyện chị em vừa để làm bàn đạp truyền giáo. Vâng, đặc biệt nhất là vấn đề huấn luyện và đào tạo chị em: Ðó là mối quan tâm và nỗi bức xúc vô cùng quan trọng của Nhà Dòng, cốt sao có thể thích ứng được với những tiến bộ và đổi mới của não trạng con người ngày nay. Vì thế, ngoài việc cho các chị em trẻ có khả năng không chỉ theo học đủ các ngành khoa học trong nước, mà Nhà Dòng còn gửi các chị em ưu tú đi du học ở ngoại quốc. Ðó là những canh tân rất hợp thời và rất đáng khích lệ của chị em Dòng Mến Thánh Giá Nha trang hiện nay. Và đó cũng là dấu chỉ tích cực cho tương lai của Nhà Dòng Mến Thánh Giá Nha Trang Tân Bình. Nhà Dòng là niềm hãnh diện của cả Giáo xứ!   Kết luận Qua những dòng tóm lược Lịch Sử Giáo Phận Vinh trên đây, người ta phải khách quan công nhận rằng tất cả những người giáo dân gốc Vinh, đều có chung một niềm tự hào về tinh thần quật cường bất khuất của dòng máu Nghệ-Tĩnh-Bình anh hùng, trong tất cả mọi lãnh vực: kinh tế, xã hội, văn hóa, chính trị, tôn giáo. Dù sống trên vùng đất quê mẹ Nghệ-Tĩnh-Bình hay sơ tán trên khắp đất nước Việt Nam hoặc ở một chân trời nào trên thế giới, người Công Giáo Vinh luôn luôn giữ được bản sắc và những phẩm tính cao quí của mình. Ðó là chân thành, trung kiên, chịu khó, cần mẫn, cương quyết và luôn lấy chữ tín làm đầu, chứ không bao giờ lật lọng hay dua nịnh. "Trung thần bất nhị quân" - một người tôi trung không bao giờ phục vụ một lần hai chủ, luôn luôn là khí phách của người dân Nghệ-Tĩnh-Bình. Kính thờ Thiên Chúa và phục vụ Tổ Quốc luôn được người Dân Vinh đặt lên trên hết. Bởi vậy, đồng bào cả nước - lương cũng như giáo - luôn hướng nhìn về vùng đất Miền Trung Nghệ-Tĩnh-Bình với tất cả sự kính phục và cảm mến. Nghệ-Tĩnh-Bình muôn năm!   Tài liệu tham khảo: - "Giáo Phận Vinh, Nghệ Tĩnh Bình", Lm Cao Văn Luận, Khai nguồn lịch sử, Saigon 1975. - "Lược sử Giáo Phận Vinh", Hồ Ðức Hân, do nhóm thân hữu Nghệ Tĩnh Bình phát hành, Hoa kỳ 1989. - "Kỷ Yếu Năm Thánh GP Vinh", Tòa Giám Mục Xã Ðoài, 1992. - "Lịch sử biên niên Việt Nam", Thư viện Học Viện Viễn Ðông Bác Cổ Pháp, EPEO, Paris. - "Di sản Hán Nôm Việt Nam, thư mục đề yếu", NXB-KHXH, Hà Nội, 1993, gồm 3 Tập. - "Việt Nam Giáo Sử", Lm Phan Phát Nguồn, quyển I, trang 356. - "Les Annales des MEP". - "Thám hiểm Phong Nha", Báo Lao Ðộng, số ra ngày 16.08.1994. - "Triết Lý Chấp Sinh Nguyễn Công Trứ", Lm Vũ Ðình Trác, (Luận án tiến sĩ, xuất bản ở Orange, CA. 1988). - "Nguyễn Trường Tộ, Con Người và Di Thảo", Lm Trương Bá Cần, Tp. Saigòn, 1988. - "Lịch sử Giáo Phận Vinh", Lm Cao Vĩnh Phan, Hoa kỳ, 1996. - "Những bí mật đàng sau các cuộc Thánh Chiến tại Việt nam", Lữ Giang, HK 1994, trang 197. - Nội san "Luyện Thép" của giáo dân Vinh di cư, số 4, năm 1956. - Bài nghiên cứu của N.L. Hénard trong Tạp chí BEFEO (Bulletin de l'École Francaise d'Extrême Orient, số 75.   Lm JB. Nguyễn Hữu Thy (CHLB Ðức 2006) ................................... LƯỢC SỬ GIÁO PHẬN VINH Tin Mừng đến đất Việt Giáo hội Việt Nam lấy thời điểm năm 1533 như là mốc đầu tiên Tin Mừng đến trên quê hương Việt Nam, dựa theo sử liệu của nhà Nguyễn được viết trong sách Khâm định Việt sử Thông giám Cương mục. Tuy nhiên, hoạt động truyền giáo đúng nghĩa chỉ được thực sự khởi đầu ở Việt Nam năm 1615 tại Đàng Trong, năm 1627 tại Đàng Ngoài, và riêng tại giáo phận Vinh, từ năm 1629. Địa lý hành chính Giáo phận Vinh Giáo phận Vinh nằm trên khu vực địa lý hầu như không thay đổi từ ngày thành lập đến nay, bao gồm tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh và phía Bắc của tỉnh Quảng Bình, với tổng diện tích 30.783 km2. (hiện nay giáo phận Vinh thuộc trọn ba tỉnh: Nghệ-Tĩnh-Bình). Tên gọi giáo phận Vinh mới chính thức có từ năm 1924. Trước đó, từ khi thành lập, được mang danh là địa phận Nam Đàng Ngoài. Còn trước đó nữa là một phần của địa phận Tây Đàng Ngoài và là phần cực Nam của Miền Đại diện Tông tòa Đàng Ngoài. Có thể chia lịch sử hình thành và phát triển của Giáo phận Vinh thành những thời kỳ như sau : - Thời kỳ khai phá của các thừa sai Dòng Tên (1629 - 1663) - Thời kỳ hình thành các Đại diện Tông tòa (1663 - 1846) - Thời kỳ thử thách (1846 - 1885) - Thời kỳ phát triển (1885 - 1945) - Thời kỳ cận đại (1945 đến nay). ________________________________________ I. THỜI KỲ KHAI PHÁ DO CÁC THỪA SAI DÒNG TÊN (1629-1663) Khai sinh giáo đoàn Đàng Ngoài Tháng 2-1629, linh mục Julien Baldinotti cùng với một trợ sĩ người Nhật lên tàu buôn tại Macao trực chỉ Đàng Ngoài. Sau 36 ngày lênh đênh trên biển, các vị đến Thăng Long và được nhà cầm quyền đón tiếp. Nhưng vì không biết tiếng địa phương nên cha Baldinotti phải từ chối và theo tàu về lại Macao tháng 8 năm đó. Nhận thấy những triển vọng tốt đẹp cho công cuộc truyền giáo ở vùng đất này, cha Baldinotti liền thúc dục Bề trên Dòng Tên tại Macao gửi thừa sai đến Đàng Ngoài. Nhờ được một thương gia giúp đỡ, cha Đắc Lộ (Alexandre de Rhodes) và cha Pedro Marquez lên tàu từ Macao ngày 12-3-1627 và đúng ngày lễ Thánh Giuse, ngày 19-3-1627, hai vị đặt chân lên Cửa Bạng, Thanh Hóa. Vì cả hai thừa sai này, đặc biệt cha Đắc Lộ, đã từng họat động ở Đàng Trong, khá am hiểu phong tục và tiếng Việt nên ngay khi mới đặt chân lên bờ, cha Đắc Lộ đã bắt đầu rao giảng “Đạo Chúa Trời đất” và “có hai người rất thông minh nhất quyết xin chịu phép rửa tội. Tôi đã rửa tội cho họ sau đó ít lâu cùng tất cả gia đình”. Như vậy, giáo đoàn Đàng Ngoài chính thức được khai sinh. Những hoa quả đầu tiên tại Giáo phận Vinh Trong hai năm đầu, cha Đắc Lộ và cha Marquez hoạt động ở Thanh Hóa, Ninh Bình và Thăng Long. Cuối tháng 3-1629, khi bị chúa Trịnh Tráng trục xuất, hai vị bị dẫn độ theo đường bộ vào Quảng Bình để tống xuất vào Đàng Trong, họ mới có cơ hội giảng đạo trên phần đất giáo phận Vinh ngày nay. Nhờ có tài thuyết phục, hai vị không bị tống xuất vào Đàng Trong mà được phép ở lại để tự tìm phương tiện trở lại Macao. Với thời gian chưa đầy bảy tháng, khi ở trên bộ, lúc ở trên thuyền, trên đường từ Nghệ An, qua Hà Tĩnh, vào Bố Chính, hoặc ngược lại, từ Bố Chính quay lại Nghệ An, cha Đắc Lộ đã tận dụng mọi cơ hội để rao truyền Đạo Chúa và rửa tội cho lương dân. Trước hết là 24 thủy thủ, kể cả thuyền trưởng (trên tổng số 36 người áp giải hai vị thừa sai). Kế đó là 25 người tại Bố Chính, trong đó có một ông Cử rất thông Hán học. Rồi tại quê nhà của “hai giáo dân sốt sắng là Phêrô và Anrê” (cha Đắc Lộ không nói rõ là đâu nhưng có thể là tại Cửa Lò hay Cửa Sót) với 112 tân tòng. Và cuối cùng là mẻ cá lớn với 600 tín hữu tại vùng “Cửa Rum” (có thể là tại Cửa Hội, thành phố Vinh và huyện Hưng Nguyên, Nghi Lộc ngày nay ?). Tất cả những hạt giống đức tin này, tuy được gieo vãi trong vội vàng, nhưng đã nhanh chóng lớn mạnh và trở thành nòng cốt cho Giáo hội tại miền Nghệ-Tĩnh-Bình sau này. Các thừa sai Dòng Tên tiếp nối Ngày 27-10-1629, cha Đắc Lộ và cha Marquez lên tàu Bồ Đào Nha tại “Cửa Chúa” (tức Cửa Quèn hay Cửa Cờn ?) về lại Thăng Long và bị chúa Trịnh trục xuất phải rời Đàng Ngoài tháng 5-1630. Tháng 3-1631, ba thừa sai Dòng Tên tới Thăng Long. Đến tháng 10, thêm hai vị khác đến, trong đó có cha Jerome Majorica được cử đi Nghệ An. Đây là vị thừa sai có đóng góp lớn vào văn hóa Việt Nam qua việc biên sọan 48 cuốn sách đủ loại. Ngài cũng là vị thừa sai ở Nghệ An lâu nhất, từ đầu năm 1632 đến khi qua đời tại Thăng Long ngày 27-1-1656 và là người có công lớn trong việc gầy dựng Giáo hội tại đây. Tuy có các lệnh cấm đạo cuối năm 1632, năm 1643 và năm 1649 của chúa Trịnh, nhưng họat động truyền giáo tại Nghệ An vẫn tiến triển tốt đẹp: năm 1639, tại Nghệ An đã có 70 làng đón nhận đức tin; còn theo phúc trình ngày13-10-1647 sau cuộc kinh lý tại vùng này, linh mục Jean Cabral ghi nhận rằng: “Ở Nghệ An, có 53 nhà thờ, không kể các nhà nguyện tư là nơi giáo hữu tới cầu nguyện”. Một tài liệu khác cho hay năm 1653, Nghệ An có 70 nhà thờ với 40.000 giáo dân. II. THỜI KỲ HÌNH THÀNH CÁC ĐẠI DIỆN TÔNG TÒA Ngày 9-9-1659, Đức giáo hoàng Alexandre VII thiết lập hai miền Đại diện Tông tòa là Đàng Ngoài, giao cho Đức cha Francois Pallu, và Đàng Trong, giao cho Đức cha Lambert de la Motte. Cả hai vị đều thuộc Hội Thừa Sai Paris (MEP) và mới được bổ nhiệm Giám mục trước đó, (ngày 29-7-1658). Đức Cha Pallu đã không thể tới nhiệm sở của mình. Vị Tổng Đại diện của ngài, linh mục Francois Deydier tới Đàng Ngoài cuối tháng 8-1666. Vào cuối năm 1669, Đức Cha Lambert de la Motte đã tới Đàng Ngoài và đầu năm 1670, ngài đã phong chức linh mục cho 7 thầy giảng, trong đó, Cha Mactinô Mật và Lêô Trông được cử vào phụ trách miền Nghệ-Tĩnh-Bình. Năm 1678, Tòa Thánh phân chia Đàng Ngoài thành hai địa phận : Đông Đàng Ngoài và Tây Đàng Ngoài. Vinh thuộc Tây Đàng Ngoài. Nghệ-Tĩnh-Bình là một vùng truyền giáo quan trọng và được chọn làm những nơi cư trú của Đại diện Tông tòa. Năm 1682, thừa sai đầu tiên của Hội Truyền giáo Paris là linh mục Jean Louis Sarrante tới họat động ở Nghệ An và từ thời điểm đó cho tới khi thành lập giáo phận Vinh (1846), trừ một vài ngắt quãng ngắn, luôn có sự hiện diện của các thừa sai Pháp, gồm 13 vị, trong đó, có 5 vị là Giám mục Đại Diện Tông Toà hay Giám mục phó, như Đức Cha Bélot (1713 - 1717, mất tại Tràng Đen); Đức Cha Guisain (1718 -1723, qua đời tại Tràng Đen); Đức Cha Phó Deveaux (1752 - 1756, mất tại Thọ Kỳ); Đức Cha Phó Charles de La Mothe (tên Việt là Hậu), thụ phong Giám mục năm 1796, dời Tòa Giám mục từ Tràng Đen về Thọ Kỳ, qua đời tại Kẻ Trầu (Lưu Mỹ) năm 1816 và được an táng trong nhà thờ Thọ Kỳ; Đức Cha Phó Jean Jacques Guerard (tên việt là Đoan), từ năm 1816 đến 1823, qua đời và được an táng trong nhà thờ Thọ Kỳ. Hoạt động truyền giáo tại Nghệ-Tĩnh-Bình trong suốt thời gian này còn có sự cộng tác đắc lực của các linh mục người Việt, mà hai vị đầu tiên là Mactin Mật và Lêô Trông (1670). Sau đó có thời gian chỉ có 1 hay 2 vị, cũng có lúc hơn 10 vị như dưới thời thừa sai Savary (1764-1783) hay có lúc khoảng 30 vị như năm 1833. Ngoài ra, từ khi trở lại Việt Nam (1669), các thừa sai Dòng Tên cũng đã hoạt động tại vùng Nghệ-Tĩnh-Bình là những nơi mà các vị thừa sai ban đầu (đặc biệt là Đắc lộ và Majorica) đã khai phá và thiết lập. Tiếc rằng có sự “tranh cãi” giữa các thừa sai Dòng Tên với các thừa sai Hội Truyền Giáo Paris, và các thừa sai Dòng Tên đã bị Tòa Thánh triệu hồi năm 1680, nhưng do nhu cầu mục vụ, được quay lại từ năm 1692. III. THỜI KỲ THỬ THÁCH Trong thử thách và cấm cách Từ lúc khởi đầu đón nhận Tin Mừng (1629) cho đến ngày thành lập (1846), giáo phận Vinh luôn ở trong tình thế khó khăn, cấm cách. Tuy có lệnh của triều đình, nhưng việc cấm cách cũng không đến nỗi gắt gao, chủ yếu là những sách nhiễu của địa phương hơn là những truy nã thực sự theo lệnh trên. Đến thời vua Gia Long (1802-1820) và những năm đầu của vua Minh Mạng (1821-1832), đạo Công giáo được phép hoạt động tự do. Nhưng từ đầu năm 1833, vua Minh Mạng ra sắc chỉ truyền tập trung tất cả các thừa sai nước ngoài về kinh đô và tất cả các linh mục Việt Nam về tỉnh đường; triệt hạ tất cả các nhà thờ, nhà nguyện; triệu tập tất cả tín hữu lên huyện đường bắt khóa quá, bỏ đạo. Thời gian này, giáo phận Vinh đã có nhiều chứng nhân hy sinh, trong đó có 6 Thánh Tử đạo đầu tiên: Linh mục Phêrô Lê Tùy (trảm quyết ngày 11-10-1833), Đức cha Borie (Cao) và hai linh mục Phêrô Vũ Đăng Khoa và Phêrô Nguyễn Thời Điểm bị hành quyết ngày 24-4-1838; Thầy giảng Phêrô Nguyễn Khắc Tự bị xử giảo ngày 10-7-1840. Sau khi vua Minh Mạng mất (21-1-1841), vua Thiệu Trị tiếp tục cấm đạo và giáo phận Vinh có thêm một Thánh Tử đạo là linh mục Phêrô Hoàng Khanh bị xử trảm ngày 12-7-1842. Tuy bị bách hại nhưng giáo phận Vinh không ngừng phát triển và phát triển tới mức có thể trở thành một giáo phận. Theo báo cáo ngày 27-3-1839 của Giám mục Đại diện Tông toà Retord (Liêu), số tín hữu công giáo Nghệ-Tĩnh-Bình đã lên tới 63.981 người, gồm 45.334 ở Nghệ An và Hà Tĩnh; và 17.617 ở Bắc Quảng Bình. Giáo phận được thành lập Với số giáo dân đông đảo như trên, chiếm hơn 1/3 tổng số giáo dân của giáo phận Tây Đàng Ngoài, Đức cha Retord (Liêu), trong phúc trình ngày 8-8-1844, đã xin Tòa Thánh lập một giáo phận mới. “Bởi vì tỉnh Nghệ An và tỉnh Hà Tĩnh cùng với huyện quen gọi là Bố Chính là nơi có ít nhất 60.000 giáo hữu có thể làm thành một địa phận rất thuận lợi, gọi là địa phận Nam Đàng Ngoài”. Đề nghị này được Tòa thánh chấp thuận và ngày 27-3-1846, Đức Thánh Cha Grêgôriô XVI đã ký sắc lệnh thành lập Địa phận Nam Đàng Ngoài, đồng thời bổ nhiệm Đức giám mục phó Tây Đàng Ngoài là Gauthier (Ngô Gia Hậu) làm Đại Diện Tông Toà địa phận mới. Đức Cha Hậu sinh năm 1810, thụ phong linh mục năm 1834, được tấn phong giám mục phó Tây Đàng Ngoài ngày 06-2-1842 khi mới 37 tuổi. Ngài đến nhận nhiệm sở Xã Đoài ngày 15-2-1847. Vào thời điểm này, giáo phận Vinh có khoảng 64.000 giáo hữu, 5 thừa sai Pháp và 30 linh mục bản quốc. Dưới thời Đức cha Hậu, giáo phận tiếp tục phát triển. Năm 1853, số “giáo hạt” đã tăng lên con số 21 (so với trước chỉ có 18), khoảng 465 “giáo xứ”, giáo họ với 45 linh mục người Việt. Trong phúc trình năm 1853, Đức Cha Hâu viết: “Hiện có 2 chủng viện để dạy cho 85 thanh niên tiếng La tinh…Tôi cũng đã gửi 20 thanh niên khác sang chủng viện Pulo-Pinang học”. Từ năm 1868-1869, với sự trợ giúp đắc lực của Ông Nguyễn Trường Tộ, Đức Cha xây dựng cơ sở Tòa Giám Mục tại Xã Đoài. Tiếp nối một thời cấm cách đau thương Giáo phận mới thành lập, và tình hình chính trị biến động khiến cho người Công giáo lại bị một phen khốn đốn do bị bách hại. Ngày 1-9-1858, quân Pháp bắn phá Đà Nẵng… Thiệu Trị ban hành chỉ dụ chống Công giáo, Đức Cha Hậu phải tạm ngưng các cuộc kinh lý và tìm nơi ẩn trốn. Triều đình ra lệnh cấm cách gắt gao, truy nã các thừa sai và đạo trưởng. Các quan lại và lương dân địa phương nhiệt tình thực hiện các mệnh lệnh, nên trong số 42 linh mục người Việt đang hoạt động, có 20 vị bị bắt và hy sinh (18 vị bị trảm quyết, 2 vị chết trong tù. Tất cả những vị này đều đã được lập hồ sơ xin phong chân phước). Phần giáo hữu cũng không được yên thân: các chức việc trong họ đạo (600 ông Trùm trưởng) và trai tráng bị tập trung, quản chế. Đau thương nhất là tất cả các giáo hữu, bất kể già trẻ, trai gái đều bị “đóng dấu” (thích chữ “tả đạo” vào má trái, còn má phải thì thích tên địa phương họ bị chỉ định cư trú), sau đó đem đi phân tháp: vợ chồng bị chia lìa, con cái tách rời khỏi cha mẹ và được đưa đến cư ngụ trong các làng lương dân. Các làng Công giáo bị triệt hạ nhà cửa; tài sản, ruộng vườn được chia cho các làng lân cận. Trong một văn bản gửi Trần Tiến Thành và Phạm Phú Thứ, ngày 4-6-1866, Nguyễn Trường Tộ viết: “Hiện nay ở tỉnh Nghệ An, tình hình lương giáo lòng đang sôi sục. Một bên nói không thể nào chung sống, phải giết cho tiệt mới thôi. Một bên nói con thú mà bị khốn quẫn còn cắn càn, huống chi là con người ! Nếu bên kia không để cho cùng sinh cùng dưỡng, thì bên này cũng không để bó tay chịu trói”. Ngày 07 tháng 6 năm 1868, tình hình xem ra yên ổn một chút, Đức Cha Hậu trở về Nghệ An và cử hành trọng thể lễ phong chức cho Cố Hoà (Croc) làm giám mục phó. Sau khi tham dự Công Đồng Vatican I (1870), Đức Cha Hoà trở về và trấn nhiệm tại Bố Chính. Trong thư ngày 7-12-1874, Đức Cha Ngô Gia Hậu cho biết ở Nghệ Tĩnh có 23.190 giáo hữu có nhà cửa bị đốt, 2.058 người bị tàn sát và 1.343 người bị chết đói. Vài con số đối chiếu: Đông Thành toàn làng bị đốt (3.500 người bị mất nhà), 622 người bị sát hại và 158 người chết đói. Quỳnh Lưu: 3.000 // 415 // 145, Nam Đường: 2.000 // 189 // 161, Hương Sơn: 2.500 // 215 // 200; ở Thanh Xuyên (Thanh Chương?) có 6.000 người không còn nhà cửa…). Sau khi Đức Cha Hậu qua đời ngày 8-12-1877, Đức Cha Hoà kế nhiệm. Vị tân Đại diện Tông toà đã có 24 năm kinh nghiệm truyền giáo và 10 năm làm giám mục phó nay phải đương đầu với những nạn đói lớn và phong trào Văn Thân. Theo báo cáo của thừa sai Thanh, thì do vụ mùa năm 1877 thất thu, từ đó nạn đói mỗi ngày một gia tăng và số người chết không đếm nổi. Năm 1879 thừa sai Phê viết: “Tại Đông Thành có hơn 500 người chết đói”. Ngày 19-3-1879 Đức Cha Hoà viết: “Trong số 70.000 giáo dân của chúng tôi, có 50.000 ở trong tình trạng thiếu thốn trầm trọng. Hiện nay trong mỗi làng đều có người chết vì đói, và số người chết ngày càng tăng”. Còn thừa sai Bình từ Hướng Phương viết như sau: “…Ngày nay Bình Chính chỉ còn là một ngôi mộ lớn mỗi ngày ngốn hàng chục, hàng trăm nạn nhân. Theo trí nhớ của loài người thì chưa bao giờ có một nạn đói khủng khiếp như thế”. Năm 1884, Đức Cha Hoà vì kệt sức, phải sang Hồng Kông dưỡng bệnh và ngài đã qua đời tại đó ngày 10.10.1885. Ngày 5-11-1885 thừa sai Thanh (Frichot) quyền Đại diện Tông Toà ở Xã Đoài viết: “Hiện nay, giáo phận Vinh chúng tôi hoàn toàn nằm trong khói lửa, các Văn Thân từ một tháng nay nổi lên khắp nơi, một số làng công giáo bị hoả thiêu…”. Thống kê thiệt hại của giáo phận Vinh sau những biến cố đau thương của năm 1885-1886 như sau : “Hai trăm sáu mươi bốn, trên tổng số 428 giáo họ bị triệt phá và thiêu huỷ hoàn toàn cùng với 160 nhà thờ. Số giáo hữu bị tàn sát là 4.779 người…”. Ngày 24-10-1886, thừa sai Trị (Pineau) được tấn phong giám mục và ngài đã phải đối mặt với muôn vàn khó khăn. IV. GIAI ĐOẠN XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN (1886-1945) Cuối năm 1886 Đức Cha Trị viết: “Máu của các tín hữu chúng ta đổ lan tràn từ một năm nay đã làm cho vùng đất thấm máu này trở nên trù phú. Hai làng ngoại, Hòa Luật và Đông Di, lúc xáo trộn, đã cắt cổ ít nhất 1.100 giáo hữu, hôm nay xin chịu phép rửa”. Hàng năm, có hơn 1.000 người lớn theo đạo, có những năm hơn 5.000 người. Từ năm 1886 cho đến năm 1899, số giáo hữu đã tăng từ 68.000 người lên 116.171 người. Số nhà thờ từ 140 tăng lên 390. Từ năm 1900, số người theo đạo có giảm sút. Năm 1902-1903 Đức Cha Trị viết: “Những cuộc trở lại, khốn thay ngày càng khó khăn. Lối sống của Châu Âu càng ngày càng đâm rễ sâu trong xứ này, sự thờ ơ tôn giáo gia tăng…”. Sau hơn 23 năm làm giám mục Đại diện Tông toà, Đức Cha Trị đã gặp rất nhiều khó khăn gian khổ. Tuy không còn cấm cách bách hại, nhưng phải xây dựng từ điêu tàn do hậu quả của những năm trước, rồi mất mùa, đói kém… 23 năm giám mục của Đức Cha Trị là 23 năm đầu của thời kỳ Pháp thuộc. Đức Cha rất xót xa khi thấy cảnh lầm than của dân chúng do sưu cao thuế nặng. Rồi thời rối rắm lại đến…tháng 6 năm 1909, Đức Cha Trị bị triệu hồi về Pháp và tháng 6 năm 1910, khi tàu vừa tới cảng Marseilles, Đức Cha đã phải ký vào đơn xin từ chức do người ta đã viết sẵn. Dưới thời ngài, số tín hữu đã tăng gấp đôi: đầu năm 1886 là 60.000, cuối năm 1909 tăng lên 142.404. Sau khi Đức Cha Trị rời giáo phận Vinh, Đức Cha Đông (Gendreau) tại Hà Nội kiêm giám quản tông Toà địa phận Nam. Giữa những phức tạp, rối ren…, ngày 09.2.1911 Toà thánh bổ nhiệm thừa sai Thọ (Belleville), quản hạt Bình Chính làm giám mục địa phận Nam, nhưng mãi tới ngày 24.4.1911 ngài mới trả lời xin nhận nhiệm vụ “vì Đức Cha Đông nài nỉ và theo sự phán đoán của các đồng sự sáng suốt”. Công việc đầu tiên của vị tân giám mục là kêu gọi các linh mục và giáo hữu toàn giáo phận góp tiền của và công sức để xây dựng Đại Chủng Viện. Nhưng chỉ sau hơn 1 năm được tấn phong và sau vài lần đi viếng thăm mục vụ, ngài đột ngột qua đời ngày 7.7.1912. “Cố Đoài (Abgrall) nắm quyền Đại diện Tông toà và đối với người Pháp, ngài là ứng viên giám mục sáng giá của giáo phận Nam, nhưng ngày 11.12.1912 Toà Thánh bổ nhiệm cố Bắc (Eloy) làm giám mục Đại diện Tông toà của giáo phận”. Đức Cha Bắc, người có quá trình hoạt động lâu dài tại giáo phận Vinh: 18 năm linh mục thừa sai, 35 năm giám mục Đại diện Tông toà. Dưới thời ngài cơ sở vật chất được xây mới rất nhiều. Ngài đã phong chức hơn 200 linh mục, thành lập thêm 65 xứ. Số giáo hữu ngày một đông hơn: năm 1920 là 124.000 người với 492 nhà thờ, nhà nguyện; năm 1940 là 167.469 người với 741 nhà thờ, nhà nguyện. Về nhân sự truyền giáo và họat động mục vụ trong thời gian này, phía các thừa sai Pháp, con số luôn khá ổn định, từ 1891 đến 1918, luôn có hơn 30 thừa sai Pháp, có lúc tăng đến con số cao nhất là 39 vị năm 1924. Còn sau thời điểm này, hầu như luôn ở mức dưới 30 vị, ít nhất cũng có 23 vị. Phần các linh mục Việt Nam thì ngày càng gia tăng. Năm 1886 có 53 vị, năm 1900 có 68 vị, từ năm 1913 đã vượt ngưỡng con số 100 với 107 vị, năm 1925 có 155 vị và năm 1940 giáo phận Vinh có 186 linh mục Việt Nam. Riêng nhà thờ Chính tòa được khởi công dưới thời Đức cha Trị và được khánh thành năm 1892, cũng là năm giáo phận Vinh được dâng hiến cho Đức Mẹ và nhận Đức Mẹ Lên Trời làm Bổn mạng. Về các dòng tu trong giáo phận, ngoài Dòng Mến Thánh Giá đã có từ trước. Từ năm 1930, giáo phận Vinh mới có thêm một dòng tu và là dòng duy nhất và đều thuộc Hội Dòng Phan Sinh là Dòng Phanxicô (các Cha Dòng Nhất), Dòng Thánh Clara (Dòng Nhì , năm 1935) và Dòng Phan Sinh (Dòng Ba, năm 1936). Hơn 100 trường học, phần lớn là sơ cấp và tiểu học, với khoảng 5.000 học sinh. Các trường được xây dựng tại các giáo xứ. Nhìn chung, giáo phận Vinh đã phát triển khá ổn định và khá vững vàng trong thời kỳ 1885-1945, như các số liệu so sánh sau đây cho thấy : Năm Giáo hữu Giáo họ Giáo xứ Linh mục 1885 73.483 445 37 59 1945 180.622 545 147 198 Về người dân Nghệ- Tĩnh - Bình, Cố Đoài, sau một thời gian dài truyền giáo tại giáo phận Nam, đã đánh giá: “Những người dân ở đây luôn đi đầu trong nổi loạn và đi sau cùng khi phải đầu hàng”.   V. THỜI KỲ CẬN ĐẠI Một giai đoạn bất ổn Cuộc Cách mạng Mùa Thu 1945, rồi 9 năm kháng chiến và với Hiệp định Genève (20-7-1954), người Pháp rút khỏi Đông Dương, đất nước bị chia cắt thành hai miền, giáo phận Vinh thuộc miền Bắc, do những người Cộng sản nắm quyền. Người Công giáo nói chung rơi vào hoàn cảnh bất ổn, một phần vì những khác biệt trong ý thức hệ, phần khác vì những hệ lụy của lịch sử quá khứ để lại. Những đối tượng đầu tiên gánh hậu quả là các thừa sai: cuối tháng 8-1945, tất cả 19 linh mục Pháp và Đức cha Bắc đều bị tập trung về Vinh; sau đó, một số trở về Pháp, số khác vào phía Nam. Riêng Đức cha Bắc, vì tuổi già sức yếu, được ở lại Tòa giám mục Xã Đoài và ngài qua đời tại đây ngày 30-7-1947. Tình hình mới đã buộc hàng giáo sĩ địa phương đứng ra đảm nhận trách vụ điều hành giáo phận. Ngày 31-7-1950, Tòa Thánh đã bổ nhiệm cha Gioan Baotixita Trần Hữu Đức làm Giám quản Tông tòa giáo phận, và ngày 19-8-1951 bổ nhiệm ngài làm Giám mục Đại diện Tông tòa. Vị giám mục người Việt tiên khởi của giáo phận Vinh phải đối mặt với những khó khăn tưởng chừng không thể vượt qua: cấm đoán, bắt bớ, tù đày... Trong bối cảnh đó nhiều người Công giáo Vinh, kể cả linh mục và tu sĩ, đã lên đường di cư vào Nam. Hội Dòng Phanxicô cũng đã lần lượt rời khỏi Vinh. Nhìn chung, so sánh với các giáo phận khác ở miền Bắc, số người Công giáo Vinh di cư chiếm tỷ lệ không nhiều. Tuy vậy, đó cũng là một cuộc “chảy máu nội lực”. Sau di cư là những căng thẳng do cải cách ruộng đất. Rồi trước thực tế không thể nào khác, người Công giáo phải chấp nhận sống trong tình thế thường được gọi là “Giáo hội thầm lặng”. Một “Giáo hội thầm lặng” nhưng luôn luôn sống dưới sự dẫn dắt của Đức Cha Trần Hữu Đức, vị giám mục mà theo ông Nguyễn Thế Thoại - một nhân sỹ công giáo Huế đã sống gần ngài, đã viết: “Đức tính của ngài hiền từ, khiêm tốn, nhã nhặn…và tất cả những ai tiếp xúc với ngài đều không thể quên được dung mạo, cử chỉ, ngôn ngữ của ngài phát ra những đức tính siêu phàm của Phúc Âm: thật thà mà khôn ngoan, ôn tồn mà cứng rắn, dịu dàng mà can đảm, hiền hậu mà kiên quyết, luôn bình tĩnh trước phong ba và thản nhiên trong đau khổ…” Năm 1960, khi hàng Giáo phẩm Việt Nam được thành lập, Vinh trở thành giáo phận Chính tòa. Ngày 15.3.1963, cha Phaolô Nguyễn Đình Nhiên được tấn phong giám mục phó và vẫn ở Đại Chủng Viện với nhiệm vụ là giám đốc. Trong trận bom Mỹ ném xuống khu vực Nhà Chung Xã Đoài, Đức Cha Nhiên bị trọng thương và qua đời ngày 24.3.1969. Đức Cha Trần Hữu Đức tiếp tục lèo lái con thuyền giáo phận cho tới ngày Chúa gọi về, ngày 8.1.1971. Ngày 15.3.1971, cha Phêrô Nguyễn Năng được tấn phong giám mục giáo phận Vinh. Ngài lãnh đạo giáo phận trong thời gian 8 năm. Trước những khó khăn chồng chất, chiến tranh, đổ nát điêu tàn, cấm đoán…Đức Cha chưa thể làm được gì nhiều. Ngài vừa khởi công xây dựng lại nhà thờ Chính toà thì đã phải ra đi đột ngột vào ngày 6.7.1978, hưởng thọ 68 tuổi. Và cha quản lý Phaolô Cao Đình Thuyên tiếp tục công việc này. Dù giữa muôn vàn khó khăn gian khổ, nhưng Giáo phận vẫn luôn phát triển nhờ sự hiện diện của các giám mục kế tiếp nhau và sự cộng tác tích cực của các linh mục. Tiểu chủng viện Xã Đoài vẫn liên tục hoạt động từ năm 1948 đến năm 1968 là năm nhà trường bị bom Mỹ đánh sập. Còn Đại chủng viện Xã Đoài vẫn tiếp tục đào tạo các chủng sinh từ tháng 2-1952 cho tới năm 1981. Từ năm 1954 đến năm 1975, giáo phận Vinh có thêm hơn 50 linh mục và luôn là giáo phận có đội ngũ linh mục đông đảo nhất ở miền Bắc. Ngày 4.3.1979 Cha Phêrô Trần Xuân Hạp, quản hạt Bình Chính được tấn phong giám mục tại Xã Đoài trong một cuộc lễ trang trọng, tưng bừng khó quên, vì dịp này giáo phận khánh thành Nhà thờ Chính toà. Cố gắng đầu tiên của Đức Cha Phêrô Gioan Trần Xuân Hạp là làm cho Đại Chủng Viện được hồi sinh vào năm 1988. Giáo phận Vinh đang nhìn về tương lai đầy hy vọng. Năm 1990 sau khi đi viếng mộ hai thánh Tông đồ tại Rôma, Đức Cha đã xin phép Toà Thánh cho mở năm Thánh kỷ niệm 100 năm dâng hiến giáo phận cho Đức Mẹ và 146 năm thành lập giáo phận. Ngày 19.11.1992 Cha Phaolô Cao Đình Thuyên được tấn phong giám mục phó, cả giáo phận lại hân hoan tràn đầy hy vọng và coi đây như là hoa quả Chúa ban cho giáo phận sau Năm Thánh. Năm 1997 toà nhà mới của Tòa Giám mục được khánh thành… Trên cương vị lãnh đạo, Đức cha Trần Xuân Hạp “đã tranh thủ mọi cơ hội, phấn đấu vượt mọi khó khăn trở ngại để mở mang sự đạo. Mọi sinh hoạt tôn giáo được phục hồi và đẩy mạnh như tĩnh tâm hằng năm của các linh mục tại trung tâm giáo phận, tĩnh tâm hàng quý ở các giáo hạt, việc kinh lý và ban phép thêm sức, việc chầu lượt đền tạ Thánh Thể ở từng giáo xứ, việc học giáo lý của thanh thiếu niên…” (trích “Kỷ yếu giáo phận Vinh 1992”, trang 13). Từ năm 1991, nhờ sự tài trợ của Toà Thánh và các tổ chức nước ngoài, nhiều nhà thờ được xây mới, trường học giáo lý, các cộng đoàn Dòng Tu cũng được trùng tu lại khang trang hơn. Cũng trong thời gian này, Dòng Thừa Sai Bác Ái được cha Giuse Nguyễn Đăng Điền khai sinh, và được Đức cha Phêrô Gioan Trần Xuân Hạp chính thức chấp nhận vào năm 2000. Cuối năm 2000, Toà Thánh chấp nhận đơn xin từ nhiệm của Đức Cha Phêrô Gioan Trần Xuân Hạp, Đức Cha phó Phaolô Maria Cao Đình Thuyên kế vị. Là người có kinh nghiệm 40 năm linh mục, và là linh mục có thời gian làm việc lâu nhất tại Xã Đoài, từ quản lý giáo phận trong những năm đầy khó khăn biến động, rồi Tổng đại diện giáo phận và 8 năm trong cương vị giám mục phó, Đức Cha Phaolô rất am hiểu về những khó khăn và thuận lợi, những thách đố và triển vọng của giáo phận xưa cũng như nay, để từ đó giúp cho việc mục vụ của Đức Cha thêm bề thuận lợi và thu nhiều kết quả. Một điều ai cũng thấy nơi Đức Cha đương nhiệm là luôn quan tâm đến các sinh hoạt tại các cơ sở, giáo xứ, giáo họ. Đức cha đã dành nhiều thời gian để gặp gỡ chia sẻ với con cái, nhất là những nơi vùng sâu, vùng xa. Những năm qua, giáo phận đã gặp thời thuận lợi để sống và củng cố niềm tin: Năm Thánh Truyền giáo (2004); Năm Thánh Thể (2005) và đặc biệt Năm Giới Trẻ giáo phận (2006) mở ra cơ hội lớn lao để giáo phận, nhất là các bạn trẻ sống niềm tin của mình. Dù cho những thay đổi thăng trầm của lịch sử, nhưng giáo phận Vinh vẫn luôn thể hiện sức sống niềm tin vững vàng và trung kiên. Những thành quả đạt được, những ấn tượng khó phai sẽ là những động lực nâng đỡ chúng ta trong cuộc lữ hành đức tin hôm nay và tương lai. Nhờ sự phát triển không ngừng cả chiều rộng và chiều sâu nơi giáo phận Vinh nên Tòa Thánh có dự định chia tách giáo phận Vinh để thành lập thêm giáo phận mới. Và Đức Cha Phaolô đang chuẩn bị cho sự kiện trọng đại đó. Một trong những gì Đức Cha đang chuẩn bị là xây dựng Nhà thờ Chính toà tương lai tại Văn Hạnh. Nhìn vào hiện tình của giáo phận và quy chiếu về quá khứ đầy bi hùng, chúng ta có thể vững tin vào tươi lai tươi sáng hơn của giáo phận Vinh thân yêu. Nguồn : www.congdoanvinhhn.com